Elle (2016)
Elle is niet alleen Paul Verhoevens meest volwassen film, maar mogelijk ook zijn ‘beste’. Althans: als je film ziet als in potentie provocatieve uitdagende kunst, niet als plat vermaak. Want ook al heeft Elle zeker z’n zwartkomische momenten, dit is vooral een ontzettend interessante kijk in de ziel (?) van een nogal apart sterke vrouw, ongelooflijk goed gespeeld door Isabelle Huppert, waarbij Verhoeven z’n kenmerkende ‘mens versus/is monster’-thematiek niet eerder zo subtiel en menselijk verbeeldde.
En daarmee toont hij vooral ook z’n ‘basistalent’ als verhalenverteller…
Het verhaal
Gebaseerd op het boek Oh… van Philippe Djian en naar het witte doek vertaald door David Birke vertelt Elle het verhaal van Michèle Leblanc (Huppert), en hoe ze doorgaat met haar leven na een behoorlijk brute verkrachting in haar prachtige huis in één van de betere wijken van Parijs. Dat ze hierin nogal onverwoestbaar lijkt komt vooral doordat ze nogal bewust is van haar eigen tekortkomingen, maar de precieze invulling daarvan wordt pas gedurende de film duidelijk. Het is des te opmerkelijker hoe ze als hoofd van een gamebedrijf kort na de verkrachting aangeeft dat een game die ze aan het ontwikkelen zijn juist grover moet, en de manier waarop ze haar bedrijf runt toont haar meedogenloosheid. Dat Michèle het niet erg vindt de gevoelens van anderen te kwetsen lijkt initieel vooral iets van eerlijke lompheid, maar dat heeft uiteindelijk dus wel degelijk iets met die onverwoestbaarheid te maken. En daarin verkent Verhoeven nogal wat zaken die deze film ontzettend ‘napraatbaar’ maken, als in: het goede aan deze film wordt misschien wel het beste duidelijk als je deze met een paar serieuze filmliefhebbers kijkt en dan na afloop in gesprek raakt…
Interessante menselijkheid?
Ik vroeg me overigens direct na afloop nog af of de film wel ‘diep’ genoeg ging, of ie wel ver genoeg ging in het balanceren op een zeer interessant randje. Nu ik, zo’n 18 uur na het zien van de film, de verschillende verhaallijnen en thematiek terughaal, is dit zo’n film die alleen maar sterker wordt in m’n hoofd. “Schaamte is als emotie niet sterk genoeg om helemaal niks meer te doen,” aldus één van de interessantere quotes in de film. En over zulke zaken wil ik eigenlijk langer nadenken dan de tijd die je daarvoor krijgt in een film. Daarin schuilt ook de kracht en pracht van een medium als film: Michèle lijkt dit wel als iets universeels te bedoelen, maar mogelijk is dat vooral een projectie van haar eigen omgang met die emotie. Of ziet ze dat juist in zo’n beetje alle karakters in de film, die ze gedurende de hele film nogal lomp fileert? Iets wat culmineert in een dinerscène die qua impact wel wat aan Festen herinnert, terwijl de film als geheel bijna logisch ook aan Michael Haneke’s Caché doet denken, al heeft dat vooral met de locatie te maken. Qua rol lijkt Hupperts rol vooral voort te borduren op haar rol in een andere film van Haneke: La Pianiste.
Cast
Want dat zij de rol van al dan niet getormenteerde en/of getraumatiseerde vrouw geweldig neerzet, dat meldde ik hierboven al. En hoe die rol gedurende de film steeds intrigerender wordt, daarin zit de grootste kracht van de film. Want – SPOILER ALERT – is haar onverwoestbaarheid niet vooral het gevolg van dat ze haar eigen ‘monsterlijkheid’ onder ogen durft te zien, en dat er daardoor weinig is wat haar nog van haar stuk kan brengen – EINDE SPOILER ALERT? Er zijn tijden geweest dat ik het lastig vond om met zo’n grijs karakter mee te gaan (zo trok ik Abel Ferrara’s Bad Lieutenant ooit niet, omdat ik in mijn toenmalige zwart-wit-denken totaal niet mee wilde gaan met Harvey Keitels karakter). Deels kan dat ook de opzet van de film zijn hoor, maar ik vond het heel vet om er langzaam achter te komen hoe masochistisch en/of beschadigd ze zelf was…
Naast Huppert viel mij persoonlijk vooral Christian Berkel op, omdat hij recentelijk nog regisseur Otto Preminger speelde in het geweldige Trumbo. En waarom Laurent Lafitte zo raar gecredit wordt (als “Laurent Lafitte de la Comédie Française“), dat zal wel haantjesgedrag zijn van dit eeuwenoude theatergezelschap. Lafitte speelt buurman Patrick trouwens erg goed, en de gedachte aan z’n vrouws laatste zin in de film zorgt nog steeds voor een ietwat koude rilling.
Crew
Verhoevens regie is behoorlijk subtiel, al toont hij het seksuele geweld toch ook weer heerlijk ‘eerlijk’. Maar ik vond vooral de minimalistische mimiek van vooral Huppert opvallen, en waar overduidelijke regieaanwijzingen normaal mogelijk een kritiekpunt vormen, toont het hier vooral de klasse van Verhoeven als filmmaker: zonder alien bugs (Starship Troopers), strippende chicks (Showgirls), opengesperde benen (Basic Instinct), Filmfondsbudgetverslindende oorlogsdecors (Zwartboek) of een tot robot verbouwde man (RoboCop) toont hij dat hij zonder al die ‘afleiding’ juist een sterk en menselijk verhaal kan neerzetten. En die juiste basis blijkt ook uit de manier waarop hij met het oorspronkelijke boek is omgegaan: in een interview las ik dat hij sommige passages uit het boek niet bij het thematische materiaal van de film vond passen, en die er daarom dus ook gewoon uit heeft gelaten om een sterkere film te maken. Een beetje overeenkomstig mijn eerdere kritiek op bijvoorbeeld De Helleveeg en Of ik gek ben, waarin dat niet genoeg gedurfd werd. Al voel je nog wel lichtjes dat het een boekverfilming is hoor, door de ‘rijkheid’ van de vele karakters en de wat klassieke vertelstructuur. Des te opvallender dat het boek door David Birke vertaald is naar het witte doek, want als je zijn filmografie op IMDb bekijkt, dan zul ook jij daar geen “U” tegen zeggen, verwacht ik. Mogelijk heeft ie nu dan z’n specialistische metier gevonden, of mogelijk moeten de complimenten voor Verhoeven nog groter zijn…
Final credits
Ik hoorde vooraf dat het verhaal best snel verteld werd, maar m’n enige negatieve gevoel bij deze film was dat ik richting het einde juist een paar keer dacht dat ie toch wel lang duurde. Ik dacht zelfs even dat de film beter was geëindigd op het moment dat Michèle door had wie haar belager was en hem daarmee confronteerde, maar mogelijk was dat iets te ‘effectbejagend’ geweest. Daarnaast had dat waarschijnlijk teveel vragen open gelaten, doordat een aantal nuttige verhaallijnen niet bevredigend afgerond waren. Plus dat ik eerdergenoemde koude rilling niet had willen missen.
Ja, Elle is ’trotsmakend’ goed, ook al is het een volledig Franse productie. Maar laat ik niet negatief eindigen door te insinueren dat Verhoeven deze film met Nederlands geld mogelijk nooit gefinancierd had gekregen.