Jim & Andy: The Great Beyond – Featuring a Very Special, Contractually Obligated Mention of Tony Clifton (2017)
Een must-see voor alle Jim Carrey-fans, een must-see voor iedereen met interesse in ‘extreme method acting‘, een must-see voor iedereen die Carrey’s recente publieke optredens interessant vond, en net zo belangrijk voor mensen die zijn recente optredens juist verontrustend vonden. Persoonlijk voelde ik door deze fantastische documentaire nóg meer affiniteit met Carrey, waar ik sinds Ace Ventura al fan van ben. Maar inmiddels is het vooral z’n spirituele reis – door sommige professionals inderdaad als verontrustend betiteld – waarmee ik best ongekende overeenkomsten voel (mede ook omdat die een geweldige ‘rust’ in m’n hoofd oplevert).
Maar wacht: ook voor fans van enkel zijn films is deze documentaire geweldig hoor, want veel van Carreys films vallen nu nog duidelijker op hun plaats. Plus dat de docu is gemaakt door iemand die enkel goede en/of belangrijke documentaires lijkt te kúnnen maken…
Het verhaal
De reden dat deze docu bijna 20 jaar niet gemaakt kon worden was dat Universal Studios, de maatschappij achter Man on the Moon, niet wilde dat de backstage-beelden naar buiten kwamen. Voor mensen die deze film niet kennen: kijk die eerst. Deze documentaire gaat initieel namelijk om de transformatie van Jim Carrey in Andy Kaufman, de acteur/komiek/performer waarover Man on the Moon gaat.
Universal was echter bang dat het grote publiek een hekel aan Carrey zou krijgen, juist omdat hij zó op ging in z’n rol als Kaufman (en natuurlijk Tony Clifton), dat hij op de set ook letterlijk ruzie kreeg als Andy en/of Tony. Dit verbod is dus eigenlijk een ontzettend groot doch verkapt compliment voor de extreme vorm van method acting die Carrey toepaste tijdens de opnames van zijn uiteindelijke doorbraak als serieus acteur (deels ook doordat The Cable Guy niet echt op waarde werd geschat). Een voorbeeld van die extreemheid: als klootzak en vrouwenhatende Tony Clifton naar de set gebracht worden door Hell’s Angels, die daarna de sfeer op de set wat verziekten als zijnde Cliftons officieuze ‘bodyguards’.
Een veel mooier voorbeeld van wat zijn performance als Andy Kaufman teweegbracht, was dat Andy’s familie vijftien jaar na zijn dood in Jim Carreys Andy een soort van surrogaat-Andy zag, waardoor ze vrij therapeutisch nog konden communiceren met hun overleden familielid. En dit is nog eens niet het allermooiste voorbeeld, want die ga ik hier natuurlijk niet spoilen. Daarvoor moet je deze Netflix-docu zelf zo snel mogelijk kijken, if you ask me…
Jim=Andy=Jim=Tony..??
Sinds Andy Kaufman stierf aan longkanker is er altijd zo’n mysterie geweest of z’n dood wel echt plaatsgevonden heeft. Omdat Kaufman altijd voor humor koos door precies dát te doen wat je niet verwacht, dachten (en denken nog altijd!!) velen dat ook z’n dood misschien wel een grap was. Zeker toen Tony Clifton, toch Kaufmans bekendste ‘karakter’, in de laatste scène van Man on the Moon, die zich een jaar na Kaufmans dood afspeelt, ineens weer optrad ergens. Nu lijkt Jim & Andy: The Great Beyond – Featuring a Very Special, Contractually Obligated Mention of Tony Clifton daar toch wel een vrij definitief antwoord op te geven. Of toch niet..? In dit licht is deze documentaire, maar zeker ook Carrey’s kopieergedrag op de set, ook een soort van ‘dubbele bodem-method acting‘ met alle verwarrende onduidelijkheid waar Kaufman om bekend stond. Want toen Carrey tijdens de opnames van de film werd uitgenodigd in Hefners Playboy Mansion, toen ging hij als Tony Clifton, toch?
En deze twijfel toont vooral hoe Carrey misschien wel té perfect in Kaufmans huid is gekropen tijdens de opnames.
Ego vs zorgeloos
Iets wat voor Carrey mogelijk minder lastig was dan je denkt, zeker als je weet dat Kaufmans en Carreys motivatie om komedie te maken uiteindelijk ook vrijwel gelijk bleek. Al leek de jonge Carrey toch iets meer vanuit z’n ego te werken; hij wilde echt al die aandacht op hem gericht hebben, terwijl Kaufman vooral ‘gewoon’ ongewoon wilde doen omdat ie écht ‘anders’ was. Maar juist Carrey’s inzicht in hoe het ego werkt en de negatieve gevolgen daarvan voor z’n eigen leven, dat zorgde er uiteindelijk wel voor dat Carrey die spirituele groei/omslag/redding wel móest maken. En daarin zit voor mij persoonlijk ook zóveel herkenning dat het af en toe bijna ‘eng’ werd. Ware het niet dat die genoemde ‘omslag’ ook vrijwel alle angsten oplost, dus je kunt die “eng” ook vervangen door extreem herkenbaar en/of verbluffend…
En ja, ik kan me direct voorstellen dat dit een wat ver-van-jouw-bed-show is. Maar naast Carrey’s ultiem herkenbare spirituele ‘ontdekking’, herkende ik ook zijn letterlijke emotie toen het over z’n vader ging. Maar wat net zo prachtig herkenbaar was, was hoe ik in één van m’n meest duistere periodes ook het wegnemen van zorgen bij anderen als enige mogelijke nut van ons bestaan hier op deze aardkloot zag. Iets wat Carrey ook bijna letterlijk aanhaalt.
Crew
In feite is Jim Carrey zelf ook de co-regisseur van deze docu, want hij praat de oude beelden aan elkaar (zie de bovenste still hierboven). Niet dat ik regisseur Chris Smith tekort wil doen hoor, want de manier waarop hij Carrey’s hele carrière in het verhaal heeft weten te betrekken, dat geeft de docu nóg een extra laag. Maar ja, Smith brak ook ooit door met het werkelijk geweldige American Movie: The Making of Northwestern; een documentaire over een filmmaker die wat mij betreft getoond zou moeten worden op elke filmopleiding. Daarna maakte hij het perfect cynische en kapitalisme-kritische The Yes Men (nee, niet de film Yes Man uit 2008, met – toevallig???? – Jim Carrey in de hoofdrol!), waarin hij menig meedogenloos kapitalist zichzelf uiteindelijk flink voor lul liet zetten. En dan heeft ie ook één van de eerste documentaires gemaakt die mij écht angstig maakte over de staat van onze maatschappij: Collapse, waarin hij een onderzoeksjournalist laat razen over de onvermijdelijke ineenstorting van ons (economische) systeem.
Qua crew is het daarnaast opmerkelijk te melden, dat de backstage-beelden van de opnames van Man on the Moon gemaakt zijn door Lynne Margulies, Andy Kaufmans voormalige vriendin (in de film gespeeld door Courtney Love).
Final credits
Ja, kijk deze documentaire..!!
Ik kan nog uren doorschrijven, bijvoorbeeld over de scène waarin een make-up artist in tranen schiet bij een ‘scene’ tussen Jim/Andy en z’n vader in de make-up trailer, of de scène waarin Carrey als Andy de dochter van Kaufman ontmoette, maar die emotionele momenten in de documentaire mag je mooi zelf ontdekken. Plus dat je dan ontdekt hoe films als Eternal Sunshine of the Spotless Mind en natuurlijk vooral The Truman Show perfect pasten in Carrey’s leven en ‘flow’…
In één woord: onvergetelijk!