Zama (2017)
Lang op gewacht, totaal niet zeker wat ik ervan moest verwachten, maar inderdaad erg goed passend bij andere films die ik zag over dit continent (dat méér dan mijn interesse heeft): Lucrecia Martels Zama is bij vlagen namelijk net zo ‘ongrijpbaar’ als El abrazo de la serpiente, Aguirre: der Zorn Gottes en ook wel een beetje My Son, My Son, What Have Ye Done. Als in: Zuid-Amerika is en blijft een inspiratiebron voor mysterieuze verhalen, over gék worden van die warmte en van die compleet andere levensinstelling van de oorspronkelijke(r) bewoners, et cetera. En als ik dan vertel dat ik net een boek getiteld Columbus and Other Cannibals aan het lezen ben (over hoe Indianen de komst van westerlingen zagen en wat voor mogelijk psych(ot)isch virus daar verder mee verspreid werd), dan zul je merken dat ik meermalen dacht: hoe toevallig dat ik nu net een screener kreeg doorgestuurd om te beoordelen..!?
Enige wat me lichtjes tegenviel was dan ook de kwaliteit van deze (online) screener, want deze film móet je eigenlijk op een zo groot mogelijk scherm, met een zo scherp mogelijke projector zien. Als je houdt van films die geen conventioneel verhaal vertellen althans…
Het verhaal
De titulaire Don Diego de Zama is magistraat in Asunción, inmiddels de hoofdstad van Paraguay, maar in de tijd dat dit verhaal zich afspeelt (rond 1790?) is het een stad in het Spaanse koloniale rijk in Zuid-Amerika. Veel lijkt hij niet te doen te hebben, dus hij heeft alle tijd om te verlangen naar z’n vrouw en kinderen, die niet mee zijn afgereisd naar deze nogal klam-hete plek. En die gaat hem ook niet in wat voor koude kleren dan ook zitten, waardoor de film af en toe ook als een wat zweterig delirium aanvoelt. Iets dat erg goed wordt ondersteund door de opmerkelijke sound-design/mixing en een gedurfde montage. Zo wordt er tussen shots soms ineens uren, dagen, weken of misschien zelfs wel jaren vooruitgesprongen, waardoor je je als kijker ook de hele tijd wat moet heroriënteren. Iets wat goed bijdraagt aan het meevoelen met Zama’s ongeduld en vooral ongemak.
Als z’n overplaatsing naar het ontwikkelde Buenos Aires maar uitgesteld blijft worden en Zama’s wanhoop steeds grotere vormen aanneemt, besluit hij om zich aan te sluiten bij een missie om de illustere bandiet Vicuña Porto op te sporen. Die schijnt namelijk nogal verkrachtend en plunderend door de kolonie te trekken, maar was deze Vicuña niet al meerdere keren gevangen en/of geëxecuteerd, althans: dat wordt door mening gouverneur en/of overheidsfunctionaris geclaimd. Bij een potje yahtzee-avant-la-lettre zijn Vicuña’s oren zelfs onderdeel van de inzet, toch? Langzaam wordt dan ook duidelijk dat deze Vicuña mogelijk slechts een ‘geest’ is, of toch helemaal niet…?
Kolonialisme
En nu ik dit zo typ, schiet ineens de gedachte door m’n hoofd dat deze Vicuña misschien wel een metafoor is voor het ‘natuur-verneukende’ kolonialisme. Want in hoeverre zijn al die Spaanse kolonisten niet bezig met verkrachten en plunderen van dat prachtige continent (en z’n egoloze (?) bevolking), op werkelijk fantastische wijze in beeld gebracht (vooral richting het einde van de film)? En als dat inderdaad het thema van deze film is, dan is het toeval inzake mijn lezen van dat boek en het zien van deze film echt éng groot.
Daarbij moet ik overigens wel vermelden dat dit echt een arthouse-film is, die voor menig wat meer ‘regulier gewend’ kijker waarschijnlijk veel te ‘los’ lijkt qua structuur. Je moet namelijk wel wat investeren in je filmbeleving, iets waar ik bij het kijken ook af en toe wat moeite mee had. Maar nu ik achteraf dan ineens bovenstaande interpretatie (al dan niet toeval en/of volledige projectie mijnerzijds) ‘zie’, begrijp ik goed waarom dit echt zo’n ‘recensenten-favoriet’ is. Ook al had ik in het begin wel weer wat moeite om me te identificeren met Don Diego de Zama, want het is een nogal irritante vent. Langzaam kom je er echter achter dat hij best wat redenen heeft om zo irritant/nors te zijn, zeker als blijkt dat die enige mogelijke leuke afleiding in het stadje toch niet zo op zijn avances in gaat als dat hij dacht…
Cast & crew
Voor mij zaten er nul bekende acteurs in de film, althans: ik herkende hoofdrolspeler Daniel Giménez Cacho niet echt uit Mel Gibsons Get the Gringo, z’n vertelstem uit Y tu mamá también of uit het best indrukwekkende La zona (uit 2007 alweer), terwijl ik The Promise (met o.a. Christian Bale, Oscar Isaac en onze eigen Marwan – Wolf – Kenzari) ook nog niet gezien heb. Wat ik wel leuk vond – maar ook dat is wederom puur persoonlijk – is dat ik dus de verschillende dialecten wel een beetje uit elkaar kon houden. Zo kon ik wel horen dat Lola Dueñas’ Spaans echt meer Europees Spaans was dan dat van Cacho (wat overigens volledig past bij haar rol), en Matheus – Cidade de Deus – Nachtergaele sprak nogal Portugees’ Spaans, wat niet zo apart is als je op IMDb ziet dat hij uit Brazilië komt. En ontdek ik dus nu pas dat ik Dueñas wel degelijk zou mogen herkennen? Ze was eerder namelijk al te zien in de hoofdrol in Yo, también, tegenover Javier Bardem in het prachtige Mar adentro en in talloze Almodóvar-films (als Volver, Los abrazos rotos en Los amantes pasajeros; Pedro Almodóvar is overigens één van de producenten van deze film, net als Gael García Bernal).
Lucrecia Martel kende ik enkel van haar opvallende naam, plus van het feit dat mijn geheugen af en toe zo onnodig ‘groot’ is dat ik nog weet dat haar vorige films – La Ciénega en La niña santa, die wij verhuurden bij de videotheek – ook veel positieve kritieken kregen, met veel van die grootse recensiequotes op de covers. Mogelijk toch maar eens in haar oeuvre duiken, want ook de beschrijving van haar laatste film – La mujer sin cabeza (De vrouw zonder hoofd?) – maakt me wel erg nieuwsgierig. Martel paste overigens de existentiële roman van Antonio Di Benedetto (met dezelfde naam) aan tot een scenario, maar degene die misschien wel net zoveel credits verdient is cinematograaf Rui Poças. Hij werkte een paar jaar geleden ook mee aan Tabu, die toen ook erg veel waardering kreeg vanwege de (overigens zwart-wit) beelden.
Final credits
Zama ontving maar liefst elf nominaties kreeg voor de Argentijnse ‘Oscars’, en afgelopen winter was deze film nog winnaar was van KNF Award op het Internationaal Film Festival Rotterdam. Die KNF Award toont ook dat Zama een Nederlandse coproductie is, en dat zorgt wel voor iets van ’trots’ hoor (hoe on-Nederlands trots zijn ook is). Zeker omdat de film nog altijd best urgent is, want worden veel Indiaanse stammen en/of afstammelingen niet nog altijd onderdrukt in die Latijns-Amerikaanse landen, vanuit misschien wel met dezelfde ‘domme’ redenatie als bijna 400 jaar geleden?
Of haal ik dat nu weer uit dat boek over Columbus..?