The Favourite (2018)
Naast het feit dat The Favourite Yorgos – Dogtooth, Alpeis, The Lobster, The Killing of a Sacred Deer – Lanthimos’ meest toegankelijke film is geworden, vertelt hij ook op geweldig genuanceerde wijze een verhaal over ‘vrouwenmacht’. Het heerlijke en vaak grofgebekte afzetten tegen het ‘reguliere’ patriarchaat werkte daarnaast behoorlijk hard op m’n lachspieren, wat culmineerde in een scène waarin een huwelijk zo ‘klinisch’ wordt geconsumeerd, dat Emma Stone die Oscar voor Beste Vrouwelijke Bijrol nu al mag krijgen van mij. Terwijl hoofdrolspeelster Olivia – Tyrannosaur – Colman mogelijk nóg beter speelt, en ook die andere genomineerde bijrol (voor Rachel Weisz) is méér dan verdiend…
Heerlijk om te zien hoe er een spelletje ‘koninklijk elkander-in-den-rug-steken’ wordt gespeeld, waarbij de stekers wel degelijk op de hoogte zijn van elkaars motieven. En dat is dan ook nog gezet in de tijd waarin de absolute macht van de monarch steeds meer verschoof richting het Britse parlement, van koninginnen niet verwacht werd dat ze lesbische affaires onderhielden en Engeland en Frankrijk nog behoorlijk met elkaar in conflict waren…
Het verhaal
Koningin Anne (Colman) lijkt een wat impulsieve vrouw, maar gedurende de film ontdek je ook steeds meer van de lompheden die ze in haar leven (van 1665 tot 1714) heeft moeten doorstaan. Dat doorstaan werd echter verzacht door haar vriendschap met Lady Sarah, de Hertogin van Marlborough (Weisz). Een ogenschijnlijk veel scherpere vrouw én politicus, die exact wist hoe ze Anne moest bespelen om haar de juiste wetten en verdragen te laten ondertekenen. De film speelt zich namelijk grotendeels af op een prachtig vormgegeven koninklijk landgoed, waarvan het paleis – door geweldig camerawerk – afwisselend groots, leeg, overweldigend en krachtig wordt neergezet. Volgens Lanthimos is The Favourite een film “…about lonely characters in huge spaces.” De film opent echter met de koetsrit van ene Abigail naar dit paleis, waar ze haar nicht Sarah om een baantje vraagt. Abigail was ooit van adel, maar haar gokverslaafde vader vergokte niet alleen z’n status en vermogen, maar ook z’n dochter. En dat ze daardoor een lichte afkeer tegen mannen heeft ‘oplopen’, dat is eerder logisch dan niet…
Aan het hof woedt ook een strijd tussen de Whigs en Tories: de twee grootste politieke partijen van die tijd. De Whigs stonden onder ‘leiding’ van Harley (Nicholas – Mad Max: Fury Road – Hoult met waarschijnlijk de meeste make-up van alle acteurs in deze film), die vooral de belangen van de landeigenaren beschermde (en daarmee tegen de oorlog was, omdat een belasting op het land de meest directe manier leek om die oorlog te financieren). Lady Sarah en haar man, Lord Marlborough, hielden de oorlog echter graag langer in stand. En daar kwam dan ineens die Abigail doorheen gestruind, die vrij duidelijk aangeeft vooral aan haar eigen belang te denken en zich ook totaal niet bezighield met de oorlogsperikelen. Wat volgt is een heerlijk vileine strijd om de gunsten van koningin Anne, waarin bedreigingen, verleidingen, eendenraces, behoorlijk wat gekots (alle drie vrouwen geven minstens een keer over in de film), granaatappelgooien, oorlogsretoriek, xenofobie en zeventien konijnen en hun hartverscheurende betekenis voorbijkomen…
Alles ‘klopt’, hoe ‘Lanthimos’ alles ook is…
Als ik het zoals hierboven beschrijf, dan kan het als een best historisch accuraat verhaal over komen. Nu is één van de schrijvers van het scenario ook een historica die zo’n 20 jaar geleden al aan het scenario begon, dus dat er ook historisch gezien best veel klopt, dat is niet zo verwonderlijk. Terwijl ik het “kloppen” uit de kop van deze alinea toch vooral figuurlijk bedoel. Want door juist de karakters en hun beweegredenen belangrijker te maken dan 100% historisch accuraat trachten te zijn, dat maakt dat de film juist geloofwaardiger. Juist ook doordat er geen enkele twijfel wordt opgeroepen of het ‘apart’ was dat vrouwen in die tijd zoveel macht hadden, maar het gewoon als (historisch overigens kloppend) gegeven wordt neergezet. Maar de vrouwen in dit verhaal zijn wel een stuk gewiekster, slimmer en handiger dan de mannen, en weten de mannen dus ook op hun zwakheden te pakken.
Maar het geweldige aan The Favourite is eigenlijk dat Lanthimos een soort eigen genre heeft ontwikkeld. Ja, het is een kostuumdrama, maar dan wel met kostuums die gemaakt kunnen zijn van denim en met dialogen waarin aardig wat moderne woorden worden gebruikt, maar die nergens te modern aanvoelen. Lanthimos gooit de conventies niet volledig weg, maar combineert ze juist op z’n eigen wijze, die qua absurdisme soms echt wel aan Kynodontas (a.k.a. Dogtooth) en z’n andere films doet denken. Maar daardoor komt het drama ook harder binnen, juist doordat je ook nog altijd naar een Lanthimos-klucht hebt zitten kijken. Iets wat mogelijk het beste voelbaar is in die geweldige dansscène (zie de animated gif hierboven), door types als “Fastest Duck in the City,” “Wanking Man” en “Nude Pomegranate Tory” op te voeren, en door hoofdstuktitels als “This Mud Stinks,” “I Do Fear Confusion and Accidents” en “What an Outfit” te gebruiken…
Cast & crew
Volgens mij heb ik m’n waardering voor de drie dames in de grootste rollen wel reeds getoond. Colman mag haar enorme bereik laten zien, en ik vraag me nog af of Glenn Close wel van haar kan winnen bij de Oscars (heb The Wife overigens nog niet gezien). Daarnaast viel me vooral ook op hoe goed Emma Stone is. Natuurlijk was ze al goed (maar vooral ook ‘leuk’) in films als La La Land, Crazy, Stupid, Love. en Easy A, maar hier vult ze met haar mimiek meerdere shots op geweldige wijze. Natuurlijk ook een gevolg van hoe ‘rijk’ haar karakter geschreven is, maar je moet het maar wel even kunnen spelen. Weisz is wat meer de ‘piraat’ van het verhaal, wat niet alleen terugkomt in haar kostuums, maar uiteindelijk ook in haar symbolisch kloppende en prachtige ‘vermomming’ van een litteken dat ze oploopt in de film. Weisz werkte eerder overigens al samen met Lanthimos in het ook heerlijke The Lobster.
Historicus Deborah Davis baseerde haar scenario – waar ze dus meer dan 20 jaar geleden reeds mee begon – op de echte briefwisselingen tussen Sarah en Anne, maar ook die tussen Abigail en Harley. Een geschiedenis die volgens Davis maar weinig onderricht werd, maar wel erg belangrijk is geweest voor het Verenigd Koninkrijk. In haar eigen woorden: “I was very interested in discovering a piece of history where women were in power, and weren’t particularly nice, sympathetic characters.” Lanthimos vroeg daarna Tony – Ashby – McNamara om gezamenlijk Davis’ script te bewerken tot een filmscenario, waar ze ook zeker vijf jaar over gedaan hebben. En in hun beslissingen kozen ze meerdere keren bewust voor chaos boven netheid, wat ook zorgt voor al die inpoliteness in zowel actie als dialogen. Productietechnisch gezien opmerkelijk dat er geen ADR (additional dialogue recording) heeft plaatsgevonden. Met andere woorden: alle dialogen zijn op de set opgenomen, tussen al het gepiep en gekraak van de vloeren en deuren heen. En als laatste nogmaals een compliment voor de cameravoering, waarin overigens ook voor eenzelfde authenticiteit is gekozen, door enkel met dag- en kaarslicht te werken, en nergens kunstlicht te gebruiken. Daarnaast vielen mij de zeer wijde shots op, tot aan fisheye toe (in de lange gangshots), waarmee het mij af en toe juist dichter het verhaal in leek te trekken. Mogelijk doordat die fisheye-shots wat vervreemden, en die wereld daarmee wat vreemder, maar daardoor ook juist ‘menselijker’ (als in: ik herken ‘gekte’ aardig goed) invoelbaar werd? Dat het daardoor minder ‘formeel’ afstandelijk was of zo..?
Final credits
Zoals je ziet: zelfs op technisch vlak intrigeert deze film mij.
Maar dat is natuurlijk secundair. Qua verhaal, boodschap, thematiek en ‘gevoeligheid’ lijkt dit inderdaad de enige film die dit jaar met het prachtige Roma kan strijden om de Beste Film-Oscar. Meest typerende aan deze film was voor mij die huwelijksnachtscène, waarin Lanthimos op geweldige wijze die (al dan niet latente) angst raakt van (‘heersende’) mannen: dat vrouwen ons eigenlijk maar amper nodig hebben en hoe dat volledig ‘levensdoelondermijnend’ aan kan voelen bij menig onzeker en/of onbewust man. Maar ook juist daarom vond ik het wel weer ‘goed’ dat deze film door een man geregisseerd is, want die angst zal Lanthimos echt wel (her)kennen. Niet dat de vele thema’s niet net zo goed (of beter) door een vrouw verteld hadden kunnen worden, maar ergens denk ik dat Lanthimos’ visie ook wel weer voor balans zorgt. En mogelijk is het grootste compliment in dezen dan wel dat, direct na afloop, m’n meest feministische vriendin zich afvroeg of de film nu door een vrouw of man gemaakt was…