Joker (2019)
Het is lang geleden dat ik zó onder de indruk was van een film, en nog langer geleden dat ik wilde dat de film zou stoppen, zodat ik met m’n applaus kon beginnen..!
Wat een ontzettend goede film is Joker zeg, met een megalomaan-goede Joaquin Phoenix (die weer bewijst één van de heersende acteerkoningen te zijn), maar vooral een film die me dingen liet voelen waarvan ik niet zeker was of ik die wel ‘mocht’ voelen. Exact de reden dat ook sommige recensenten wat lopen te zeuren volgens mij (daarover verderop meer), maar ergens klinkt daar iets elitairs in door, alsof een recensent jou van iets gevaarlijks moet behouden. Maar dat Joker dus ‘gevaarlijk scherp’ is, dat is zeker…
Het verhaal
Arthur Fleck (Phoenix) is een in te huren clown in Gotham city, qua gevoel ergens in de jaren 70 van de vorige eeuw. Er hangt spanning in de stad – corruptie, stijgende olieprijzen, slecht bestuur, et cetera – en het valt Arthur op dat de mensen steeds gekker lijken te worden. Zelf blijkt Arthur echter ook niet helemaal stabiel te zijn, mede gezien z’n oncontroleerbare lach-uitbarstingen tijdens momenten dat hij spanning ervaart. Als hij op een avond helemaal verslagen in een metro een vrouw lastig gevallen ziet worden, begint ie weer te lachen. Maar daar zijn een stelletje Wall Street-yuppen niet zo van gediend, en niet veel later ligt Arthur weer op de grond klappen en trappen te ontvangen.
Z’n reactie hierop geeft ‘m echter een onverwachte rush van zelfvertrouwen, en langzaam lijkt Arthur alle spanning (en spanning-veroorzakers, want die heeft ie in overvloed!) steeds beter te ‘accepteren’. Iets dat uiteindelijk uitmondt in een soort bevrijding. En dat was dus exact de emotie die ik zo hard meevoelde, dat ik direct wist: dit is waarschijnlijk de beste film van het jaar!
Entering the Scorsese-verse…
Aan alles voel je dat Philips hier een soort hommage aan 70’ies films brengt, een periode waarin hoofdrolspelers ‘ineens’ niet zo zwart-wit goed of slecht meer waren, maar grijzer werden. IMDb heeft het in dezen over het ‘Scorsese-(uni)verse‘, en als je de links met Scorsese-films als The King of Comedy en Taxi Driver niet voelt, dan heb je die films niet gezien. Die links zijn er namelijk overduidelijk. Phillips geeft in een interview ook volmondig toe dat A Clockwork Orange, Network, Dog Day Afternoon en One Flew Over The Cuckoo’s Nest hem ook stevig beïnvloedden bij het maken van deze film. Al koppelt hij (of projecteer ik dat?) het Thomas – papa van Batman – Wayne-karakter ook aan een actie die ene Donald Trump ooit flikte (waarbij Trump een paginagrote advertentie kocht om te pleiten voor de doodstraf voor de Central Park Five, een verhaal van vijf ten onrechte opgepakte niet-blanke jongens, onlangs nog indrukwekkend verwerkt tot de serie When They See Us), en daarmee krijgt de film dus nog meer een unheimliche bijsmaak die enorm scherp is.
Maar ergens kan ik me ook wel voorstellen, dat als je dat bedoelde cynisme, die leegheid en/of onverschilligheid gaat voelen, je dat opgeroepen rotgevoel mogelijk in een voor jou ‘kloppend’ verhaal wilt gieten (we creëren volgens mij allemaal verhalen rondom emoties – om ze “een plekje te geven” – die we daarna gaan geloven als ‘waarheid’…), en sommigen grijpen dan naar kritiek. Dat je dan concludeert dat de film iets ‘fout’ doet, door jou iets te confronterends te laten voelen? En mogelijk hebben sommigen wel gelijk, dat hier een ‘copycat-gevaar’ in schuilt (alhoewel hun onderbouwende argumenten hierbij eigenlijk allemaal direct uit de overdrijvingsbocht vliegen), maar ook dát maakt de film juist indrukwekkend. Maar ik voel niet echt de neiging om dan nu iets als een belerend ‘Let op bij deze film, misschien is jouw geest wel niet stabiel/sterk genoeg om te begrijpen wat er bedoeld wordt en wil je hierna ook wel een joker worden!‘-vingertje op te steken.
Todd durft
Het enige waar ik tijdens de film ietwat ‘kanttekeningen’ bij plaatste, was bij ’t feit dat Arthur ook wel echt alle misbruikvormen heeft ondergaan in z’n leven, dat het eigenlijk gek zou zijn als hij niet een sociopatische villain zou worden (al is Joker natuurlijk wel/vooral een origin story, maar dan wel de beste aller tijden?). Uiteindelijk maakt dit het ook wel weer iets ‘makkelijker’ om met hem mee te gaan, want het is best veilig. Als in: ik verwacht niet dat er veel mensen in de wereld zulke heftige zaken hebben meegemaakt. Overigens typ ik dit mogelijk wel uit dezelfde ‘angst’ voor het feit dat er mogelijk wel wat mensen geïnspireerd raken. De film ligt natuurlijk ook extra gevoelig omdat in een bioscoop in Aurora iemand met een aanvalswapen een zaal The Dark Knight Rises-bezoekers doodschoot. Al zie ik de film totaal niet als een verheerlijking van de “It’s everybody’s fault but mine“-mantra (dat schijnbaar door die enge ‘incel‘-beweging wordt gehanteerd).
Ik vind het vooral enorm vet van Phillips, dat hij ons meeneemt in de wereld van iemand die overduidelijk ‘gek’ is, maar die juist tot leven komt door die haat, dat geweld, toe te laten. En dat is een eng hersenspinsel om te onderzoeken ja. Maar het is dus zeker wat snobistisch om als recensent dan in een soort pedagogisch verantwoorde rol te denken te moeten duiken. Dus laat ik Phillips nog wat extra veren tussen z’n billen steken, want weet wel dat dit de gast is die ons die exces-quatsch-komedies als Road Trip, Old School en The Hangover gaf hè. Natuurlijk blijft komedie een veel lastiger genre dan de meesten denken, maar ook dan blijft Phillips’ prestatie bewonderenswaardig. Ik verwacht zeker z’n tweede Oscarnominatie als scenarist (eerder ontving hij die nominatie al voor Borat!), maar mogelijk ook wel z’n derde (regie) en vierde (als producent voor Beste Film). Voor ’t scenario werd hij overigens wel bijgestaan door Scott – The Fighter – Silver.
Cast
Mocht er iemand een wedstrijdje uitgeschreven hebben met als vraag: “Wie is meer verantwoordelijk voor de kracht van Joker, is dat Todd Phillips of Joaquin Phoenix?“, dan zou ik daarop niet direct antwoord kunnen geven. Ik zou het uiteindelijk ook niet doen (want wat is het nut daar überhaupt van?), maar ik wil dus wel tonen dat ze beiden waarschijnlijk hun beste werk ooit leveren. Al was Phoenix natuurlijk al eerder bijna net zo indrukwekkend in The Master, Her of You Were Never Really Here. Hier mag ie echter alle registers opentrekken, en toont hij ook fysiek volledig voor een rol te kunnen gaan (volgens mij verloor hij bijna net zoveel lichaamsgewicht als Christian Bale dat ooit deed voor The Machinist), evenals z’n gevoel voor ritme.
Naast Phoenix is er een rol voor de mij altijd opvallende Zazie Beetz, waarvan ik fan werd door haar rol naast Donald – Childish Gambino – Golver in de tv-serie Atlanta, maar die ook al een rolletje had in een Marvel-verfilming (ene Deadpool 2). Shea Whigham en Bill Camp in bijrolletjes als ‘dynamisch politieduo’ is voor filmfreaks sowieso al een teken hoe graag grote namen meewerkten aan deze film. Glenn Fleshler (die één van Arthurs collega’s speelt) kun je herkennen als Tsjetsjeense maffiabaas uit de tv-serie Barry, maar de meest opvallende naam naast Phoenix is natuurlijk die van Scorsese-verse-held Robert De Niro, in de rol van Jay Leno-achtige mega-oppervlakkige maar vanwege populariteit ook machtige talkshowhost Murray Franklin.
Final credits
Yes, geweldige film, en ook fantastisch dat de reacties – ook van grote recensenten – zo heerlijk uit elkaar liggen. Dat hebben enkel de beste films die iets dúrven. En dat Joker ons ook zeker een cynische spiegel voorhoudt, en dat dat echt niet alleen maar ‘fijn’ aanvoelt, dat is wel zeker.
En nog even voor de fanboys, want ja, dit is uiteindelijk ook een comic book-verfilming: er zitten meerdere zeer vette links in met het veel bekendere Batman-verhaal, maar ik was ook echt ontzettend blij dat ik geen moment in de film dat over-the-top-absurde DC-gevoel kreeg (je weet wel: wormen die ineens een villain blijken, of half mens-half pinguïn-typetjes). Dus fanboys let op: dit meesterwerk gaat je nergens de simpele actie van meer ‘reguliere’ stripheldenverfilmingen geven.
En had ik al gezegd dat ik serieus wilde applaudisseren aan t eind..?