Waiting for the Barbarians (2019)
Het ‘belangrijkste’ (en misschien wel enige) dat je voorafgaand aan het kijken van Waiting for the Barbarians hoeft te weten, is dat dit verhaal van Nobelprijswinnaar J.M. Coetzee (die ook het scenario schreef) op film is vastgelegd door de Colombiaanse revelatie Ciro – Pájaros de verano, El abrazo de la serpiente – Guerra. Want dat topacteurs als Mark – Bridge of Spies, Dunkirk – Rylance, Johnny Depp en Robert – The Lighthouse – Pattinson in de film opdraven, dat doet mogelijk vermoeden dat dit een ‘liberal Hollywood‘-film is (met als gevolg: veel conservatief identiteitspolitiek-gezeur op IMDb). Maar ken je Guerra’s eerdere films, dan herken jij waarschijnlijk die ‘pro-native‘ en/of ‘anti-kolonialistische’ thematiek ook direct. Waarbij vooral Rylance op zo’n manier mag schitteren, dat wanneer dit wél een Hollywoodproductie was geweest, deze film hem zeker z’n tweede Oscarnominatie op zou leveren (hij won ‘m overigens voor z’n bijrol in Bridge of Spies). Lang niet iemand zó goed in een rol zien passen…
Het verhaal
Bewust gezet in een ongedefinieerde uithoek van het (waarschijnlijk) Britse rijk, ergens in de 19e eeuw, vertelt Waiting for the Barbarians over een magistraat (Rylance) en zijn twijfel over zijn rol in dat rijk. De actualiteit van het onderwerp is in vrijwel elke scène voelbaar (vandaar die weerstand van bepaalde ‘westerse-superioriteitsdenkers’?), want waar de magistraat trots lijkt op de voortkabbelende vrede met de om het fort wonende nomaden, daar verandert die balans volledig met de komst van politiekapitein Joll (Depp). In de hoofdstad heerst namelijk de angst dat deze barbaren een groot offensief voorbereiden, iets dat totaal tegen de werkelijkheid in lijkt te gaan. Dat de magistraat zich dus continu afvraagt waar ze die vijand zien (en ook: waarom), daarin zit een snoeiharde filering van vooral de westerse overheersingsdrang.
Het verhaal is opgedeeld naar de vier seizoenen, met elk een eigen onderwerp. Allereerst wordt – eigenlijk alles vanuit het perspectief van de magistraat – de komst van kapitein Joll behandeld, en hoe lomp zijn ondervragingsmethoden zijn. Het tweede deel heet ‘het meisje’, en gaat over een jonge native die in het fort ligt te bedelen. De magistraat ontfermt zich over haar, en komt langzaam achter haar gruwelijke verhaal. ‘De terugkeer’ is de titel van het derde deel, waarin de magistraat met wat soldaten op pad gaat, om de jonge vrouw terug te brengen naar haar eigen volk. Iets dat voor de soldaten (en uiteindelijk de kapitein) als volledig onacceptabel wordt gezien, want dat is toch heulen met de vijand? Dat is ook de titel van het slothoofdstuk: ‘de vijand’. Maar wie is dat? En waarom lijken sommige mensen een vijand nodig te hebben (zie hier een duidelijke link met James Baldwins I Am Not Your Negro); een houding waarmee ook makkelijk vredelievender personen zijn te onderdrukken (en uit de geschiedenisboeken te houden).
Niet-westers perspectief
Doordat Guerra nu voor ’t eerst een voornamelijk Engelstalige film heeft gemaakt, was ik vooraf wat angstig. Juist omdat z’n Colombiaanse films zo indrukwekkend zijn, vreesde ik een beetje voor die ‘lost-in-translation-klungeligheid’, die ik recentelijk nog heel duidelijk voelde bij Ip Man 4 (en zelfs ook heel kort in Spike Lee’s Da 5 Bloods!). Hier totaal niks van dat, gelukkig. Of dat nu aan de kwaliteit van Coetzee’s script, Guerra’s sensitieve regie of iets cultureels ligt, dat weet ik niet, maar Waiting for the Barbarians heeft nergens last van zulke compleet ongeloofwaardige acteerscènes.
En wat me nu ook steeds duidelijk wordt, is hoe deze film perfect past in het rijtje films dat ik van Guerra ken. Waar het in Embrace of the Serpent (El abrazo de la serpiente) nog ging over de ‘onschuldige’ zoektocht naar medicijnen en/of spirituele ontwikkeling van westerlingen in de Colombiaanse jungle, toonde hij met Birds of Passage (Pájaros de verano) vooral hoe de westerse invloed Zuid-Amerikaanse volkeren corrumpeert. En in hoeverre je hierin mee kunt gaan, hangt volgens mij beetje af van hoe zelfbewust jij durft te zijn over ‘ons’ verleden. Geweldige boeken als 1491: New Revelations of the Americas Before Columbus, Sapiens en Columbus and Other Cannibals hebben mijn kijk hierop sterk verruimd, mocht je interesse hebben. Boeken, geschreven vanuit een native perspectief en/of met een oprechte interesse in de potentiële rijkheid van andere culturen dan de jouwe. Iets dat de magistraat in deze film overigens ook letterlijk onderzoekt, en wat het hele verhaal ook een extra mysterieuze laag geeft…
Cast
Mark Rylance is echt enorm goed in deze rol. Mogelijk komt dat doordat hij direct vanaf het begin bij het project betrokken was (en is de rol wat op zijn ‘lijf’ geschreven), maar ik zou zo ook geen acteur kunnen nomen met een vergelijkbare blik, waarin contemplatie, wijsheid, empathie, rechtvaardigheid en interesse zo makkelijk gecombineerd worden. Juist doordat het verhaal vanuit zijn perspectief verteld wordt, vond ik het ook heel gaaf om af en toe wat wrijving/ongemak te voelen: zijn kijk op het leven is ook heel anders dan de standaard manier waarop dit soort historische verhalen verteld wordt. Lekker cynisch hoe Depps karakter in de film hem uitlegt dat de magistraat als “enige rechtvaardige man” gezien wil worden, als in: de geschiedenis wordt gewonnen en geschreven door lomperiken die knokken (en winnen), niet door ‘sociale’ mensen. Iets waarvan ik nu ook steeds beter begin te begrijpen, dat vooral conservatieve mensen zich wat aangevallen voelen door dit verhaal. En dan vooral die conservatieven, die terug verlangen naar een tijd waarin ‘wij blanken’ ongegeneerd de wereld aan onze wil onderwierpen, vanuit het enorm domme geloof dat wij ‘beter’ zouden zijn…
Opvallend trouwens, dat Johnny Depp zichzelf bij Guerra aanbood voor deze rol. Hoe goed hij echter in z’n rol past, dat is aan jou om te beoordelen. Een deel van z’n wat wereldvreemde imago (dat perfect werkte in Ed Wood, Edward Scissorhands en Alice in Wonderland, to name a few) werkt wel in deze rol, al lijkt dat ‘vreemde’ totaal onnodig voor het verhaal. Misschien zien sommigen het zelfs als soort van ‘excuus’ voor z’n gedrag, maar dat zou het thema van de film wat ondermijnen. Terwijl die overduidelijk aanwezige zonnebril (zie still hierboven) symbool lijkt te staan voor z’n vervormde blik op de wereld. Robert Pattinson speelt een sadistische officier, en als Joll (Depp) voor de ‘onjuiste’ westerse blik staat, dan staat Pattinsons karakter voor de lompe gevolgen van zo’n ontzettend bekrompen wereldbeeld. Verder viel Harry Melling mij op, juist omdat ik hem niet al te lang geleden nog zag in The Old Guard (waardoor ik moest denken aan z’n arm- en beenloze rol in The Ballad of Buster Scruggs). En mogelijk de grootste naam die voorbij komt (en mij pas bij de aftiteling opviel), is die van Greta Scacchi. In de 90’ies van de vorige eeuw een enorm veelgevraagd actrice (zij wees Sharon Stone’s rol in Basic Instinct ooit af..!!), maar ik had haar dus al zo lang niet meer gezien, dat ik haar helemaal niet herkende…
Final credits
Ja, natuurlijk moet ik opletten met dat namedroppen hierboven. Zie dit vooral als poging van mij om te tonen hoe graag grote namen met dit nieuwe Zuid-Amerikaanse regietalent wilden werken, niet om je met die namen naar deze film te lokken. Zoals je namelijk hierboven wel gevoeld zult hebben: om écht te kunnen genieten van dit verhaal, moet je je westerse conventies wel wat loslaten. Iets dat lang niet iedereen wil (of bewust ‘kan’), en dan gaan er intern dingen wringen die sommigen doen besluiten deze film dan maar af te zeiken.
Ik doe dat zeker niet, al ga ik ook niet verkondigen dat dit de film is die de meeste indruk op mij heeft gemaakt dit jaar (daarvoor had ie iets subtieler mogen zijn, denk ik). Waiting for the Barbarians is een zogenaamde slow burner, geschreven door iemand die niet voor niets de Nobelprijs voor de Literatuur won, over een onderwerp waarvan ik hoop dat meer mensen wat bewuster gaan nadenken. Niet alleen om tot een rechtvaardiger wereld te komen, maar ook omdat er nog zoveel (oude) andere culturen en wijsheden te ontdekken zijn. Iets dat enorm vet is, vooral als je het idee los kunt laten dat de onze ‘beter’ is..!