My Octopus Teacher (2020)
Raar genoeg wordt mijn enthousiasme voor een film (of in dit geval: documentaire) wel eens getemperd als de hele wereld er mega-enthousiast over is (zo kwam ik – mede door te hoge verwachtingen? – ook nooit verder dan één aflevering van Breaking Bad). Of dat mijn ego is, of dat dit komt doordat ik kritischer ben dan de ‘gemiddelde’ kijker, dat is nog up for debate, maar dat beïnvloedde mijn beleving van het über-geprezen My Octopus Teacher wel wat. Allereerst: ja, dit is een prachtig magische documentaire over een ongelooflijke band van een mens met een wilde octopus. Zo mooi zelfs, dat als m’n Griekse zwager (die deze dieren in de zomer nog op ’traditionele’ wijze vangt voor consumptie) deze zou zien, hij mogelijk minder vaak z’n flippers aan zou trekken om op jacht te gaan.
Dat Craig Foster, de hiervoor genoemde mens, nogal emotioneel fragiel oogt, dat maakte me deels ‘bezorgd’, maar kreeg daardoor ook een paar keer hetzelfde gevoel als bij March of the Penguins: projecteert hij niet teveel menselijke emoties/drama (a.k.a. antropomorfisme) op dat dier..?
Het verhaal
Foster is zelf cameraman en regisseur van diverse (natuur)documentaires. Hij vertelt hier in de openingsscènes ook direct over, want dat werk heeft hem bijna tot een burn-out gedreven. Hij herinnert zich hoe hij zich als jochie aan de Zuid-Afrikaanse West-Kaap zo thuis voelde in het af en toe onstuimige water van de Atlantische Oceaan, dat hij z’n jeugdhobby weer oppakt. Dus hij keert terug in het kelpwoud, een soort onderwaterbos, waar je met de juiste duik-/zink-gewichten geweldig doorheen kunt ‘vliegen’. Zeker als je zo getraind bent als Foster uiteindelijk weer raakt, want hij kan – zonder in de weg zittende zuurstofflessen – ogenschijnlijk minutenlang onder water blijven. Hij beschrijft z’n training als een soort Wim Hof-stagiaire (denk “Iedereen kan dit, als je maar doorzet!“), waardoor ik me vrij snel afvroeg: “Hoe staan z’n vrouw en zoon hierin? Staat zijn relatie met hen onder druk hierdoor..?” Maar daarover gaat de docu eigenlijk niet verder dan dat zijn zoon vaak mee blijkt te gaan duiken.
Foster is dus teruggegaan naar het kelpwoud van z’n jeugd, en bij het ontdekken van dat woud, vindt hij ook zichzelf weer terug. Maar de katalysator voor dit proces (en het onderwerp van deze documentaire) is de octopus die hij ontmoet, en waar hij langzaam een band mee opbouwt. En dat gebeurt inderdaad op prachtige wijze. Maar ook zo prachtig, dat het mij dus een enkele keer stoorde, dat hij zonder twijfel die octopus menselijke emoties toedichtte. Iets dat me stoorde, juist omdat dit wat mij betreft niet nodig was. Al opende het dus ook wel mijn interesse in de geestelijke toestand van die man, die op het randje leek te staan van volledige ‘bliss’ (denk aan mensen die ayahuasca hebben geprobeerd en daarna geen woorden kunnen vinden om hun bijzondere ervaring te beschrijven) en iemand die op ‘breken’ stond. Gelukkig verdwijnen Fosters spanningen en demonen als sneeuw voor de spreekwoordelijke zon als hij onder water duikt, waar hij ons enkele van de mooiste natuurbeelden toont die ik in jaren heb gezien…
Maar hoe gaat het met die man..?
Mogelijk is het best apart, om bij zo’n natuurdocumentaire te ‘zeuren’ over mogelijk ontbrekende menselijkheid. Hiermee bedoel ik in dezen dus, dat ik meer benieuwd ben naar wie hij als mens was. Hij zegt wel dat zijn relatie met mensen verbeterd is door z’n contact met de octopus, maar dat zien we niet. Iets dat we dus van hem moeten aannemen, en dat komt niet zo sterk over. Deels dus, omdat ik me ook wat zorgen om hem begon te maken. Hij zegt dat hij z’n burn-out kreeg vanwege een wat obsessieve werkhouding, maar die laat ie niet los in z’n contact met die octopus. En nogmaals, dat contact laat een ongelooflijke inter-soortelijke interactie zien die deze documentaire sowieso meer dan de moeite waard maakt (kijk ‘m dus!), maar als recensent kan ik er niet aan voorbij gaan, dat die pracht voor mij dus bijna overschaduwd werd door zijn constante ‘awe’. Waarbij ik dus ging denken, hoe hard is die man nog altijd op zoek naar iets buiten hem, om ‘m gelukkig te maken en/of verder te helpen..?
Natuurlijk zegt bovenstaande net zoveel (zo niet meer) over mij. Want ergens ben ik ook wel ‘jaloers’ op zogenaamde psychonauten die met bijvoorbeeld ayahuasca een staat van zijn beleven, die daarna enkel met een “zo bijzonder (dat er geen woorden voor zijn)”-reactie geduid kan worden. En dat gelukzalige/verlichte/… gevoel straalt die fragiele man óók uit…
Crew
Pippa Ehrlich en James Reed worden gecrediteerd als schrijvers én regisseurs van deze documentaire, maar ze hebben ook aardig wat van de beelden geschoten. De onderwaterbeelden zijn door Foster zelf geschoten, met (veel) hulp van onderwater-cameraman Roger Horrocks. Schijnbaar zijn bijna al deze makers vrienden die al jaren met elkaar duiken, en Foster begon zo’n tien jaar geleden al met z’n hernieuwde zwemavonturen. Ehrlich verdiende haar geld hiervoor vooral als journalist, die de hele wereld over vloog om bijvoorbeeld artikelen over haaien en andere zeedieren te schrijven. Reed is als filmmaker wat meer ervaren, overigens ook vooral in het ‘onderwaterwerk’.
Het heeft de makers schijnbaar maanden gekost om alle door Foster geschoten onderwaterbeelden te spotten, waarbij ik in een interview met Ehrlich las dat ze het verhaal wel in wilden kaderen met Fosters overspannenheidsthema, maar dat ze dat niet teveel wilden laten afleiden van het verhaal over de relatie met de octopus. Met andere woorden: ze hebben dus wel degelijk nagedacht over mijn grootste kritiekpunt, en hebben daarin anders gekozen dan ik mogelijk had gedaan. En om dan compleet eerlijk te zijn: de documentaire die ik ooit maakte is door een kleine 4000 mensen gezien, My Octopus Teacher staat in de top 10 van Netflix deze week. Al wil ik daarmee mijn kritiekpunt niet volledig wegrelativeren hoor…
Final credits
Okay, merk dat ik hierboven ook wel wat heb lopen zeuren, wat niet 100% de bedoeling was, want ik was dus zeker wel onder de indruk van deze documentaire. Sowieso vanwege de beelden al top, en daarbij maakt de indrukwekkende relatie met die octopus het verhaal sowieso onvergetelijk. Dus ondanks m’n wens, dat ik ook wel wat meer van die man (en zijn struggle) had willen leren, sluit ik af met wat Foster vertelde, over hoe de octopus hem anders naar de wereld heeft leren kijken: “What she taught me was to feel… that you’re part of this place, not a visitor. That’s a huge difference.”