Fireball: Visitors from Darker Worlds (2020)
Allereerst: er is geen film-/documentairemaker die zoveel invloed op m’n eigen letterlijke ontdekking van de wereld heeft gehad als Werner Herzog. Zo ging ik voor een belangrijk deel raften op de Urubamba-river in Peru vanwege Michael Shannon’s ervaring in My Son, My Son, What Have Ye Done, terwijl m’n interesse in Peru en de Amazone zeker wel versterkt werd door Fitzcarraldo en Aguire, der Zorn Gottes. Dus toen ik hem in Fireball: Visitors from Darker Worlds niet alleen de cenotes in Mexico’s Yucatan zag bezoeken, maar ook het Planetary Defense Coordination Office bovenop het Mana Lua-observatorium op Hawaii’s Big Island (waar ik afgelopen januari was, maar toen was het weer helaas te slecht, waardoor we niet helemaal omhoog mochten), toen sprong m’n hart wel een paar keer lichtelijk over. Ondanks dat ik Fireball bij lange na niet Herzogs beste documentaire vind, waarschijnlijk doordat hij z’n eigen fascinatie ondergeschikt heeft gemaakt aan het verhaal van z’n meer wetenschappelijk georiënteerde co-regisseur Clive Oppenheimer.
Het verhaal
Dat deze documentaire over meteorieten gaat, dat zal door de titel geen verrassing zijn. Wat wel heel vet is, is hoe Herzogs kant van deze documentaire zijn fascinatie toont voor de impact van grote meteorietinslagen op de menselijke geschiedenis, cultuur en zelf wereldreligies. Want dat de meest heilige plek uit de Islam een directe connectie met iets buitenaards heeft, dat was voor mij totaal nieuw. Als katholiek opgevoed persoon ken ik natuurlijk het belang van de komeet van Haley (die de herders volgden om Jezus’ geboorteplek te vinden) voor het Christendom, maar ik besef me nu ook pas: als goed christen heb ik dat altijd enkel als iets letterlijks gezien. Terwijl Herzogs documentaire mij nu ineens doet verwonderen of ook niet dáár iets veel metafysischer achter kan zitten. Waardoor ik direct aan Ridley Scotts Prometheus moet denken nu, en terwijl ik dit typ ook ineens denk: “Shit, heb ik mogelijk een groot deel van de ‘bedoeling’ van deze docu gemist..??”
Iets wat overigens niet zo raar is, want Herzog is grotendeels vooral de cameraman die Oppenheimer volgt, terwijl hij over de hele wereld met wetenschappers praat over meteorieten. En dat brengt ze van de Elzas tot Australië, van het Vaticaan tot de Zuidpool, van India tot Oslo, en dus van Hawaii naar Mexico. Want de bekendste inslag was natuurlijk die enorme meteoriet, die ervoor zorgde dat zo’n 65 miljoen jaar geleden de dinosauriërs uitstierven. Maar door al deze bezoeken wordt het meer een indrukwekkende reportage over deze plekken op de wereld, dan dat het zo’n heerlijk meeslepend Herzog-verhaal is geworden. Nog altijd zeker wel de moeite waard (die microscoopbeelden van ‘ruimtegruis’ – dat elke dag met vrachtwagenladingen op aarde terechtkomt – die zijn echt fenomenaal prachtig), maar na mijn besef in de alinea hierboven, voel ik nóg meer dat ik liever enkel Herzogs vertelling had gezien…
“Niet-religieuze spiritualiteit“
Deze kop hierboven kwam ik volgens mij voor het eerst tegen tijdens of na het zien van Herzogs Cave of Forgotten Dreams (over de oudste muurschilderingen die in Europa (of op aarde?) zijn gevonden), en daarin herken ik m’n eigen kijk op het leven (?) misschien wel ’t beste. Met andere woorden: ik voel een stevige connectie met zijn visie op spiritualiteit. Dus je zult begrijpen, dat ik graag veel meer zou weten over waarom die tempel van Shiva precies in die mega-krater in India is gebouwd, waarom de Islam zo’n enorm belang hecht aan die meteoriet (waar iedere moslim ooit zeven rondjes omheen moet lopen), of wat er nog meer uit dat Aboriginal-verhaal over die Australische krater gehaald kan worden. En daarom had ik ook graag gezien, dat Herzog die Amerikaanse priester in het Vaticaan – de ‘baas’ van die mega-telescoop daar – wat dieper/scherper had kunnen doorvragen over het belang van die komeet in het ontstaansverhaal van het christendom. Ik ‘geloof’ namelijk nog altijd, dat er in al die oude religieuze verhalen – door velen nu (ook te makkelijk/simpel?) afgedaan als sprookjes om het volk in toom te houden – waarschijnlijk juist enorm veel wijsheid te vinden is. Een wijsheid die door de meeste religies zelf ook gemist wordt hoor, doordat de verhalen letterlijk worden geïnterpreteerd. Denk in dezen ook aan hoe groot mijn ogen werden, toen ik in Columbus and Other Cannibals de native American-interpretatie van het bijbelse Adam & Eva-verhaal las. Want ja: ik geloof wel dat de moderne mens behoorlijk onterecht arrogant is, in ons denken dat we nu zoveel intelligenter zijn dan eerdere volkeren (we ‘weten’ meer ja, door onderzoek, wetenschap e.d., maar kennis is niet hetzelfde als intelligentie, toch?).
Final credits
Ik begon deze recensie met de gedachte, dat ik vooral m’n teleurstelling moest uiten, dat de documentaire minder onvergetelijk was dan vrijwel alles wat ik van Herzog gezien heb (denk Aguirre, Fitzcarraldo, The Bad Lieutenant: Port of Call, New Orleans, My Son, My Son, What Have Ye Done, Grizzly Man, Encounters at the End of the World en Cave of Forgotten Dreams). Die onvergetelijkheid is nu behoorlijk verdwenen, al voel ik nu dus wel een wat andere teleurstelling, namelijk dat Herzog zijn fascinatie niet centraal heeft gesteld. De documentaire toont dat het best aannemelijk is, dat via meteorieten ‘het leven’ op aarde terecht is gekomen, maar hoe dat vroegere volkeren heeft geïnspireerd om daar hele religies en culturen omheen te bouwen, dat lijkt mij persoonlijk een véél interessanter hoofdonderwerp.
Mogelijk dat Herzogs volgende documentaire (of film) daar dieper op in kan gaan. Iemand zijn nummer of e-mailadres, dan contact ik ‘m even..? Niet om de wiseguy uit te hangen (al zou ik heel graag met hem hierover filosoferen), maar wie weet heeft ie nog ergens een assistent voor nodig…