Exterminate All the Brutes (mini-docuserie – 2021)
Toen ik in de Time-review de volgende zin las, was ik direct om: “It may well be the most politically radical and intellectually challenging work of nonfiction ever made for television.” Nu zijn dat niet de eerste woorden waarmee ik Raoul – I Am Not Your Negro – Pecks ontzettende indrukwekkende, experimentele HBO Max-documentaire-miniserie zou willen duiden (ik neig wat ‘krantenkopgeiler’ naar iets als “Niet voor tere witte zieltjes als Thierisov Baudetski en aanhangers“), maar qua belang snap ik die woorden uit Time wel.
Exterminate All the Brutes – een zin ontleend uit Joseph Conrads Hearts of Darkness (inderdaad: daarop is Coppola’s Apocalypse Now gebaseerd) – vertelt namelijk een geschiedenis die ‘wij’ witte wereldheersers graag met alle macht proberen te onderdrukken. Wat ook exact de reden is, dat velen van ‘ons’ moeilijk zullen kunnen geloven dat het allemaal ‘waar’ is, wat hier verteld wordt…
Het verhaal
Omdat de overwinnaar (in 99,5% van de gevallen) de geschiedenis mag opschrijven, betekent dus dat die geschiedenis de overwinnaars eigenlijk ook altijd als moreel gerechtvaardigd neerzet. Want wie wil er nou toegeven, dat alle rijkdom waar wij nog altijd keihard van genieten, vooral ontstaan is doordat we de halve wereld leeg hebben kunnen roven? Iets dat we grotendeels rechtvaardigden, doordat de volkeren waarvan we alles afpakten eigenlijk niet als mensen gezien werden, maar juist als barbaren, üntermenschen en/of ongelovigen. Want inderdaad: veel van de white supremacy waaronder velen nog altijd lijden, lijkt z’n oorsprong te vinden in het Christendom, en dan met name in de Spaanse inquisitie.
Die inquisitie opperde namelijk het idee, dat alle ‘mensachtigen’ konden worden ingedeeld op basis van de ‘puurheid’ van hun bloed. En wit, christelijk en Europees werden als puur gezien: de rest mocht onderworpen worden. Sterker nog: de rest mocht zelfs uitgeroeid worden, want die stond het ‘koninkrijk Gods’ eigenlijk in de weg…
Met zulke in mijn ogen volledig barbaarse/psycho-/sociopatische opvattingen gingen de grote zeevaarders in de 15e, 16e, 17e, 18e en 19e eeuw echter op pad. Een tijd waarin ook Joseph Conrads reis naar/door Belgisch Congo (privé-eigendom van de schofterige Koning Leopold) plaatsvond, en waarop hij dus Hearts of Darkness en de titel van deze belangrijke docuserie baseerde.
Experimentele, zware zit
Ik geef eerlijk toe: ik vond Exterminate All the Brutes persoonlijk ook wel een redelijk zware zit. Deels omdat Pecks eigen voice-over-stem niet de beste keuze is geweest. Ik begrijp dat het voor hem zo enorm persoonlijk was, dat hij dit mogelijk niet toevertrouwde aan iemand anders, maar zijn wat monotone stem hielp zeker niet. Inderdaad: mogelijk een wat oppervlakkig oordeel bij zo’n belangrijk onderwerp, maar ik was niet de enige die hier moeite mee had… Een andere reden voor het “zware” was dat het allemaal zó gevuld is (Peck wilde initieel een 15-delige serie maken, maar heeft het uiteindelijk in 4 delen van een uur ‘gepropt’), dat het aanvoelde als een zeer intensieve geschiedenisles op school. Maar deels ook, omdat ik zelf ooit enthousiast over een verhaal over Nieuw Amsterdam begon, vanuit de trotse gedachte dat New York nu zo’n geweldige stad is, juist omdat ‘wij’ Nederlanders die gesticht hebben (de rest van de Verenigde Staten werd voornamelijk gesticht door strenggelovige puriteinen). Maar die trots wordt door deze documentaire ook zo onderuit geschopt (of in elk geval enorm genuanceerd), dat ik mijn verhaal ook weer aardig moet aanpassen, wil ik het ‘zo eerlijk mogelijk’ houden.
Maar de grootste reden waarom dit nogal heftig over komt, gaf me ook wel meer inzicht in waarom sommige (vaak wat meer ‘rechts georiënteerde’) mensen zo snel het woord “zelfhaat” (of “oikofobie”, als je wilt patsen met woorden) gebruiken. Peck – zelf een Haïtiaanse filmmaker die zowel in Haïti, Brooklyn, Berlijn als Congo heeft gewoond – windt er namelijk nul doekjes om in hoe hij verschillende thema’s en invalshoeken combineert om tot de conclusie te komen, die ik ook reeds in Jack D. Forbes’ Columbus and other Cannibals aantrof: de combinatie van wetenschap, geloof en commercieel opportunisme zorgde ervoor dat witte Europeanen vanaf de 15e eeuw de wereld wisten te veroveren, en het voor zichzelf ook nog goed wisten te praten. En veel hedendaagse (minder-geïnformeerde?) mensen lijken nog altijd te denken dat we hier iets van ‘recht’ op hadden/hebben, door het te vergoelijken met uitspraken als “Als wij het niet hadden gedaan, hadden anderen het wel gedaan!”
Maar wat Peck dus zo geweldig toont, is juist hoe veel momenten in de geschiedenis zijn herschreven, zodat ze onze tere zieltjes beschermden tegen de waarheid. Damn, er komt zóveel voorbij in deze docuserie, dat ik niet weet waar te beginnen. Misschien moet ik dat ook maar niet doen, maar daarin vooral Pecks treffende uitspraak quoten: “Het is natuurlijk fijner om te denken dat genocide begon en eindigde bij de Nazi-holocaust, maar uitroeiing heeft altijd aan de basis van westerse vooruitgang gestaan.” Wist je bijvoorbeeld, dat ene Adolf H. erg gecharmeerd was van (en geïnspireerd werd door) hoe de Amerikanen van die lastige native Americans af waren gekomen, en dat het woord “concentratiekamp” door Spaanse overheersers van Cuba is verzonnen?
Crew (en cast!!)
Raoul Peck beschrijft zichzelf in Trumps woorden als “an immigrant from a shithole country“, dus dat het opgelaaide (of weer duidelijk zichtbaarder geworden) witte superioriteitsgevoel onder de vorige Amerikaanse president een extra drijfveer voor deze documentaire was, dat moge duidelijk zijn. Als was Peck al lang voor dat 45e presidentschap bezig met dit en andere verhalen over de volledig foute geschiedschrijving die ‘ons’ geleerd wordt. En hierin gaat hij dus nog wel 10x verder dan wat Oliver Stone trachtte met zijn Untold History of the United States. Opvallend overigens hoe Peck als mede-makers de Zweedse historicus Sven Lindqvist (schrijver van een boek met dezelfde titel), historicus/activiste Roxanne Dunbar-Ortiz (schrijver van An Indigenous People’s History of the United States) en antropoloog Michel-Rolph Trouillot (schrijver van Silencing the Past: The Power and Production of History) crediteert, al had hij daar wat mij betreft Jack D. Forbes dus ook nog wel bij mogen noemen (of gebruiken juist, want had ook graag nog Pecks duiding van Forbes’ analyse gezien/-hoord).
Het experimentele van de documentaire zit ‘m in de mix van genres/aanpakken. Want naast talking heads gebruikt Peck ook veelvuldig animatie, zeer veel filmbeelden (zo komen onder andere The Legend of Tarzan, Aguirre: der Zorn Gottes, Eva Brauns eigen filmpjes en Apocalypse Now (natuurlijk) voorbij), ‘orenschijnlijk’ totaal niet passende popmuziek én gescripte reconstructies gebruikt. En in die laatste zien we Josh – Valley of the Gods, The Black Dahlia – Hartnett veelvuldig langskomen als Jessup. De ene keer is hij kolonel in het Amerikaanse leger die het Seminole-volk in (hedendaags) Florida moet afslachten, de andere keer is hij actief in Belgisch Congo, en ga zo maar door. En het aparte: in enkele van die rollen komt hij ook in aanraking met bijvoorbeeld de rechtsextremisten die zo huis hielden in Charlottesville in 2017. Waarmee Peck natuurlijk wil tonen hoe we enkel met hedendaagse superioriteitsgevoelens kunnen ‘dealen’ als we hun historische oorsprong erkennen…
Final credits
En dat dat erkennen bij velen nog altijd erg gevoelig ligt, dat bewijst ene Johan Derksen twee keer per week op tv, maar zie je ook terug in de ‘discussie’ rondom het Zwarte Piet-karakter. Waarbij ik dus vooral denk: allereerst moeten we toegeven hoe racisme in ons allemaal zit (en op een ‘kip-ei’-manier ook in onze samenleving). Ik geef vrij makkelijk toe dat er in mij ook nog altijd racistische opvattingen schuilen, wat er ook voor zorgde, dat ik deze ‘origin story of white supremacy‘ af en toe ook een lastige kijkervaring vond.
Maar wat een ontzettend leerzame documentaire zeg! Waarbij Peck richting het einde ook duidelijk de link legt met de nieuwe ‘waarschuwers’ (zoals Greta Thunberg), door beelden/citaten van hedendaagse ‘strijders’ te mixen met z’n treffende “No, it is not knowledge that we lack…” En zeker na het zien van deze documentaire, kunnen wij als kijkers ook nooit meer claimen dat we het “nicht gewüsst” hebben…