De Oost (2020)
Terugdenkend aan mijn VWO-geschiedenislessen, kan ik me niet herinneren écht iets geleerd te hebben over de Nederlandse ‘politionele acties’, oftewel het keihard neerslaan van de Indonesische onafhankelijksstrijd (onder leiding van Soekarno) na de Tweede Wereldoorlog. Alleen daarom al is De Oost een ‘belangrijke’ film: zie het als een eerste kleine stap richting erkenning van wat we allemaal uitgevreten hebben daar. Dat de makers daarbij ogenschijnlijk inspiratie vonden bij Amerikaanse oorlogsfilms (denk Platoon, Apocalypse Now en Full Metal Jacket), daarin zit ook mijn voornaamste kritiek op deze film. Soms lijkt het alsof de Nederlandse filmindustrie het liefste ‘Hollywoodfilms’ maakt (bij gebrek aan echte ‘authentieke urgentie’ of zo; iets dat bij dit onderwerp juist extra dubbel aanvoelt, want achter dit onderwerp zit genoeg ‘echt’ drama). Al kan ik me ook voorstellen, dat zo’n Hollywood-achtige film wel de efficiëntste manier is om een een zo groot mogelijke doelgroep te bereiken (en moet ik m’n kritiek, dat ik liever een ‘Nederlandse film’ zie (whatever that may be), even terzijde schuiven?).
Na het zien van Exterminate All the Brutes had De Oost van mij echter nog wel wat ‘harder’ gemogen, want ondanks dat vooral Martijn – Oorlogswinter, Ventoux – Lakemeier behoorlijk van het scherm spat, vond ik De Oost uiteindelijk iets te generiek en/of makkelijk inwisselbaar met menig Vietnam-film. Maar mogelijk moeten ‘wij’ daarvoor eerst nog wat zelfkritischer durven worden? En gezien sommige reacties op deze film zijn we daar nog láng niet…
Het verhaal
De film volgt in lange flashbacks Johan de Vries’ verhaal over wat hij heeft meegemaakt tijdens z’n vrijwillige diensttijd in ‘Indië’ (zoals wij de Indonesische kolonie noemden). Waarom Johan (Lakemeier) zo graag z’n land wilde dienen, daar komen we als kijkers langzaam achter (al had dat ook het onderwerp van een totaal andere film kunnen zijn). Maar wat we vooral zien, is hoe Johan meegenomen wordt in het steeds lomper wordende oorlogsgeweld, waarbij hij initieel mogelijk iets te graag z’n steentje bijdraagt, maar zich ook steeds meer afvraagt wat ‘we’ überhaupt te zoeken hebben daar.
En daarin zien we vooral ook de onderlinge ‘bonding‘ tussen jonge soldaten, en zijdelings ook hoe hun superieuren het ‘witte overheerser’-verhaal maar al te graag verkopen als soort van ‘white savior-beschavingshulp’. Belangrijk in Johans leven in Indië wordt de nietsontziende commandant Raymond (Marwan Kenzari), bijgenaamd ‘De Turk’, die buiten alle geldende gevechtsregels lijkt te mogen opereren. Hij maakt Johan belangrijk, zeker als hij een elite-eenheid op mag zetten om het verzet van die vervelende rebellen/vrijheidsstrijders nou eens met harde hand te breken. Maar Johan krijgt – mede door z’n vriendschap met de lokale prostitué Gita (Denise – Celblok H – Aznam) – steeds meer gewetenswroeging. Iets dat gezien z’n familieverleden ook weer (net te makkelijk?) teruggekaatst kan worden…
Te generieke oorlogsfilm?
Ik vind het ‘jammer’ dat de Nederlandse filmindustrie zo graag ‘Hollywood’ lijkt te willen zijn. Mogelijk komt dat, doordat wij niet voldoende urgentie voelen om ‘echte’ Nederlandse verhalen te vertellen (mijn stokpaardje daarin: “Zijn we te ‘vrij’ hier om échte frustraties en onmacht te voelen, wat een beetje de noodzaak om iets te ‘moeten’ vertellen ondermijnt?“). Maar juist dát zou hier niet aan de orde moeten zijn, zeker ook gezien de achternaam/-grond van regisseur Jim – Wolf, Rabat – Taihuttu? Maar mogelijk moeten daar eerst nog wat sociaal-antropologen hun licht over laten schijnen, gezien ook de moeilijkheid omtrent die excuses die onze koning pas vrij recent durfde te maken. Dus in dat licht, is De Oost natuurlijk wel een stap in de juiste richting.
Toch voelde ik de hele film door vooral die invloed van films als Platoon en Apocalypse Now. Mijn ‘manco’ is (helaas/echter), dat ik dus zojuist die geweldig indrukwekkende docu-serie van Raoul – I Am Not Your Negro – Peck heb gezien, die precies gaat over hoe kolonialisme en genocide altijd hand in hand zijn gegaan. Iets waar ons land in Indonesië dus ook keihard schuldig aan is geweest, maar wat velen nog altijd niet lijken te willen/kunnen erkennen. Tijdens het kijken van De Oost had ik echter een beetje het gevoel dat de makers ervan uitgaan dat onze lompheid daar wél al alom bekend is (het werd voor mijn gevoel namelijk wat terloops getoond). Maar een geschiedenis van zelfbewuste films hierover (ik denk nu ook direct aan een film als The Deer Hunter) hebben ‘wij’ toch nog helemaal niet? De Oost lijkt aan de ene kant dus een stap over te slaan, met als gevolg mijn gevoel, dat dit net zo goed een Amerikaanse Vietnam-film had kunnen zijn geweest. Want wat maakt dit nou een écht Nederlands verhaal, buiten de opvallend grove taal (seksueel gezien) en de setting? Waarbij Johans motivatie voor mij daarom ook als een ietwat gekunsteld plot-device over kwam – spoiler alertje – alsof je van ‘foute komaf’ moet zijn om een morele reden te hebben je te verzetten – einde spoiler alertje…
Crew & cast
Natuurlijk ben ik mogelijk kritischer op Nederlandse films, juist omdat ik Nederlander ben (zoals de beste kritiek op Amerika ook van vooral Amerikaanse cabaretiers komt (denk Bill Hicks e.d.)). Ik twijfel ook echt niet aan de bedoelingen van Taihuttu, die met Rabat en vooral Wolf al bewees mogelijk Nederlands interessantste filmmaker te zijn. En gezien alle perikelen rondom een eventuele disclaimer vooraf (om eventuele historische vrijheden te nuanceren), blijkt ook al hoe hij verhaaltechnisch waarschijnlijk heeft moeten schipperen. Dat ik in nieuwsitems rondom de release van deze film een aantal Indië-veteranen zag, die vooral toonden dat ze nog altijd (moeten) geloven in de overheidspropaganda van die tijd, dat toont ook wel hoe ‘lastig’ dit onderwerp nog altijd is. Maar van mij had ie dus nog wel wat controversiëler/eerlijker/lomper gemogen. Al voel ik dan direct ook weer de kans op een ‘oikofobie-beschuldiging’ mijn kant opkomen…
Zoals ik al meldde: Lakemeier draagt de film met verve. Daarnaast springt de film door enkele tijdlijnen heen, waarbij zijn uiterlijk nogal verandert door de lengte van z’n haren. Hij kan dus ook letterlijk aardig wat verschillende gezichten tonen. Kenzari brak eerder al keihard door in Wolf, en hij heeft inmiddels ook al een teentje tussen de Hollywood-deur (denk aan z’n rollen in The Old Guard, Aladdin, Murder on the Orient Express en die Ben Hur-remake), al vind ik hem dus vooralsnog het beste in films als Wolf en Instinct. Hier is ie een ietwat mysterieuze lompe special-forces-kerel (waarvan ik net pas ontdekte, dat deze Raymond Westerling echt heeft bestaan!), en daarvoor heeft ie natuurlijk ook wel het perfecte uiterlijk. Al viel een enkele scène me ook wat negatief op, maar dat lag eerder aan het scenario of de montage dan aan het spel. De bijrollen worden verder ingevuld door opvallende en/of goede nieuwe namen als Jim Deddes (iedereen die van absurdisme houdt, kent hem van z’n Joardy-“genieton“-sketches!!), Jonas Smulders (uit het mooie Broers) en Coen Bril, die een combinatie lijkt van Ben Foster en Jimmy – American Vandal – Tatro. Opvallende naam is zeker ook die van Jeroen Perceval als priester, die liefhebbers van Belgische films zullen herkennen uit onder andere Rundskop en D’Ardennen. Huub – New Kids – Smits en vooral Robert – Skin, De Helleveeg – de Hoogs bijrollen zijn bovenal cameo’s, al dan niet bedoeld om de promotie van de film te ondersteunen.
Final credits
Maar laat ik niet cynisch eindigen, want daarvoor is De Oost dus niet alleen een zeer goed gemaakte film, maar ook een behoorlijk noodzakelijke. Maar qua ‘Hollywoodvergelijking’ voelde ik een beetje eenzelfde ‘onzekere Zeitgeist‘ als bij het Belgische Loft (en bij Ajax’ Champions League-avontuur, waarbij zelfs verslaggevers wat onderdanig/’klein’ leken te vissen naar complimentjes voor onze landskampioen), die zo gruwelijk de hemel in geprezen werd, juist omdat het een Hollywoodfilm leek. Al had in dat licht Taihuttu dan beter Spike Lee’s Da 5 Bloods als voorbeeld genomen.
Maar dat de film van mij dus nog een stuk zelfverzekerder, scherper en/of controversiëler had gemogen, dat is best persoonlijk. Want voor velen schijnt ie dus al té confronterend scherp te zijn…