Ulzana’s Raid (1972)
Tarantino & Avary’s podcast The Video Archives is een heerlijke bron van vette filmtips, zoals deze western uit 1972. Met hoofdrollen voor een cynisch-realistische Burt Lancaster en een jonge lieutenant die je zo’n 30 jaar later als senator voorbij zag komen in de eerste X-Men film (die zo fel vóór mutantenwetten was, dat J-Law hem even moest aanpakken van Magneto?). Al verwijst de titel op die nogal mysterieus-mythische ‘American indian‘, die zeker behoorlijk whitewash‘erig grof wordt neergezet, maar daar lijken ze toch wel iets van nuance in te zoeken. Zoals de hele film lang niet zo’n lomp zwart-wit-beeld van “Indians” geeft als ik verwachtte voor die tijd…
Het verhaal
Lt. Garnett DeBuin (Bruce – X-Men, Longtime Companion, Ozark (tv) – Davison) werkt op ‘the Agency‘, wat ogenschijnlijk een soort COA voor native Americans/indigenous people/American indians is (kunnen we de oorspronkelijke(r) bewoners van die twee continenten niet gewoon “Amerikanen” noemen?). Eén van de meer opvallende bewoners van het reservaat is Ulzana (Joaquín – The Cowboy Way – Martínez), die in de openingsscène met een paar andere Amerikanen wat paarden steelt van het COA.
De volgende dag is alles en iedereen in rep en roer, want ze krijgen in Arizona het “Indian problem” maar niet opgelost. En nu Ulzana is uitgebroken, vrezen ze dat hij op één grote moordtocht zal slaan, bijvoorbeeld richting de Mexicaanse grens. Aan DeBuin de opdracht om Ulzana en z’n trawanten te achterhalen, zo nodig te doden, en anders terug te brengen naar het reservaat. Als norse en boven-/buitenwettelijke hulp krijgt ie veteraan McIntosh (Lancaster) mee, die snoeihard is in zijn oordeel over wat Ulzana voor iemand is. Terwijl hij toch wel degelijk zelf getrouwd is met een Amerikaanse, en hij ook echt niet zonder z’n hulpje en kameraad Ke-Ni-Tay (Jorge – Clear and Present Danger – Luke) kan.
Langzaam lijkt het net rond Ulzana te sluiten, maar het is nooit helemaal duidelijk wie nu the upper hand heeft in het kat-en-muis-spel. Een spel waarin domineeszoon DeBuin zich maar blijft afvragen waarom Ulzana zulke grove praktijken hanteert…
It aged pretty well
Ja, waar je nu natuurlijk niet meer weg kunt komen met een western waarin je de lompheid van ‘ons westerlingen’ negeert, viel het mij dus op, dat ze die nuance in 1972 ook allang aan ’t zoeken waren. DeBuin lijkt namelijk wel oprecht te willen begrijpen waarom Ulzana zo vijandig is. Hier is overigens een best ‘mooi’ verhaal aan gekoppeld – over het vergaren van ‘kracht’ door het doden van mannen – waarvan ik overigens niet weet of dit wel ‘echt’ authentiek is (in die tijd waren er nog geen bronnen als Illuminative.org om zulke zaken te checken). Mocht deze film in 2023 gemaakt zijn, dan neem ik aan dat er iemand op DeBuins vraagstelling zal reageren met dat het best logisch is, dat als je het land afpakt van een trots volk, dat dat volk dan wel eens kwaad zou kunnen worden. En ook al waren de jaren 70 een stuk genuanceerder dan we ons nu voor kunnen/willen stellen, inzake (on)gelijkwaardigheidsbewustzijn lijken we toch wel wat gegroeid de afgelopen decennia. Dus ik verwachtte dat ik veel váker m’n tenen zou moeten krommen, kijkend naar een verhaal waarin deze oorspronkelijke(re) Amerikanen nog veel lomper zouden worden neergezet. Waarschijnlijk onderdeel van ons excuus om die volkeren toen zonder al te veel gewetenswroeging uit te moorden. Want hoe wilder en barbaarser je jezelf wijs maakt dat ‘de ander’ is, hoe makkelijker je je eigen barbaarsheid daarop los mag laten natuurlijk…
Cast & crew
Ja, natuurlijk bevat deze western ook een paar ‘klassieke’ paniek-karakters, die vooral ingehuurd zijn om hard te schreeuwen bij een ambush, of om juist heel stoer te roepen “They’re not taking my farm!“, op een manier die je vooral van het toneel kent. Maar gelukkig voeren zij hier niet de boventoon, en is het acteren van Lancaster, Davison, Martinez en Luke gewoon zo goed dat het amper opvalt. En naast het herkennen van die jonge Davison, herkende ik Richard Jaeckel ook zeker ergens van. Natuurlijk heeft hij een vrij opvallende naam, maar ‘ouderen’ onder ons zullen hem kunnen herkennen uit The Dirty Dozen, John Carpenters Starman, Spenser: For Hire (tv) of uit de originele Baywatch tv-serie (!!).
Jaeckel werkte overigens vaker samen met regisseur Robert Aldrich (zoals in die western over/met dat vieze twaalftal), wiens bekendste films verder Kiss Me Deadly, The Big Knife en What Ever Happened to Baby Jane? waren. Verder verwijs ik graag naar de hierboven genoemde uitzending van The Video Archives-podcast, want ik ga echt niet ‘wedijveren’ met Tarantino inzake filmnerdweetjes hoor. Dus wil je meer over Aldrich en Ulzana’s Raid weten, check die podcast…
Final credits
Goed om eerdergenoemde ‘nuancering’ ook al terug te zien op de filmposter. Daar staat namelijk over Lancasters karakter “one man alone understood the savagery of the early American west from both sides“. Waarbij ik me dus wel degelijk afvraag of de Apache echt zo agressief waren (ook ten opzichte van andere Amerikaanse stammen), óf dat dat lompe beeld dus beter past in onze manier van omgaan met onze eigen gruwelijkheden. Want nogmaals: door de anderen als beesten neer te zetten, vergoelijk je eigenlijk direct het geweld dat ‘wij’ hen aangedaan hebben.
Maar buiten dat: echt zo’n heerlijke klassieker die échte filmnerds ooit ‘moeten’ kijken natuurlijk. En inderdaad, don’t take my word for it, maar dat van Tarantino en Avary ;)