Werner Herzog – Radical Dreamer (2022)
Sowieso een must-see voor iedereen die meer wil weten over meesterregisseur Werner Herzog en zijn films én documentaires. Heerlijk inspirerend en inzicht-verschaffend, maar als documentaire niet bovengemiddeld goed gemaakt. Als in: ik miste iets van een rode draad om me die 1u45m volledig geboeid te houden (merkte dat ik te vaak de tijd zat te checken). Hoe ‘slim’ grote namen als Christian – Rescue Dawn – Bale, Nicole Kidman & Robert Pattinson (uit Queen of the Desert), Joshua – The Act of Killing – Oppenheimer, Chloé – Nomadland – Zhao, Patti – Gloria (muziek) – Smith, Carl Weathers of Wim Wenders ook als boekenplankhouders worden ingezet om het wat rode-draad-loze middenstuk te omlijsten…
Het verhaal
“Based on a true story” is natuurlijk een leuke kwinkslag aan het begin van een documentaire, want tonen documentaires niet ‘altijd’ die ’true story’? Nou, in het licht van Werner Herzog – misschien wel bekender om documentaires als Grizzly Man en Cave of Forgotten Dreams dan om films als Aguirre: der Zorn Gottes, Fitzcarraldo, My Son, My Son, What Have Ye Done en The Bad Lieutenant: Port of Call, New Orleans – past dat eigenlijk wel, want langzaam maar zeker kom je er tijdens deze documentaire achter hoe Herzog zijn verhaal vaak ook belangrijk vindt dan de ‘werkelijkheid’. En inderdaad: wat is ‘waar’, en waar begint het dromen..?
Daarnaast vertelt iemand iets ontzettend cools over hoe we als samenleving ‘moeten’ dromen om vooruit te komen, maar dat we daarvoor wel kunstenaars nodig hebben die onze dromen vormgeven en/of inspireren. En dat doet Herzog dus al zo’n 60 jaar. Net zoals zo’n beetje elk karakter in zijn films/documentaires denkt of voelt dat ie iets ‘groots’ moet doen in het leven; wat een behoorlijke afspiegeling is van Herzogs eigen ambitie. En ergens is deze documentaire daarmee ook enorm inspirerend voor een ietwat te bescheiden persoon als ik: ook de mooiste kunst wordt door mensen gemaakt met ‘gewone’ (lees: herkenbare) motieven. Dus waarom wachten op die grootse inspiratie om dan pas écht te beginnen?
Projecties alom
Ja, net zoals Herzog in z’n films en documentaires voor karakters kiest die iets over hemzelf zeggen, zijn mijn recensies natuurlijk ook (vaak) een afspiegeling met waar ik me momenteel mee bezighoud. En ik moet eerlijk toegeven: heb de laatste maanden wel wat motivatie- en/of richtingsproblemen, mede ingegeven doordat m’n schrijfwerk voor sommige (hyper-commerciële) bedrijven al is overgenomen door kunstmatige intelligentie. Dus als er dan een documentaire voorbijkomt die mij weer even een frisse slap in the face geeft, dan kan ik mijn beleving daarvan niet beschrijven zonder m’n eigen worstelingen/zoektocht daarop te projecteren…
Het is overigens wel geweldig om te zien hoe Herzog overal verhalen in wil zien, creëert of laat ontstaan. Waarin magie en het niet-weten soms net zo belangrijk is. Zoals hij bijvoorbeeld niet wíl weten waar het water van zijn favoriete waterval uit z’n jeugd vandaan komt. Herzog houdt de magie daarover in z’n hoofd liever intact. En mocht het nodig zijn, dan creëert ie zulke magie ook wel eens zelf (in films is dat natuurlijk business as usual, in documentaires voelt dat toch als ‘kunstelen’?). Iets dat dus inspirerend werkt. Daarnaast is het 100% het tegenovergestelde van ons nuchtere ‘doe maar normaal, dan doe je al gek genoeg’, komende van een oosterbuur van ons..??
Crew & ‘cast’
Herzog zat als acteur niet alleen in bijvoorbeeld Jack Reacher en The Mandalorian (tv), maar is ook één van de weinig bestaande personen die als karakter is opgevoerd in The Simpsons (tv). Hij hoeft daarin overigens maar drie woorden te zeggen, en iedereen herkent direct zijn karakteristieke Duitse accent. Ergens voel ik wel een gelijkenis met David Lynch, die niet toevallig My Son, My Son, What Have Ye Done produceerde (die film was één van de redenen dat ik naar de Urubamba-rivier in Peru wilde). Wel gaaf hoe Herzog ooit een ‘onwetende’ op zijn/haar/hun plek zette, toen die zo wijs dacht te zijn om te stellen dat specifieke scènes uit die film echt wel van Lynch gekomen móesten zijn (omdat ze zo weird waren). Waarop Herzog reageerde met: “Met alle respect voor David, maar ik maakte dit soort films al toen hij nog in z’n luier zat…” Herzog wordt dit jaar namelijk al 81 (ze schelen dus slechts vier jaar ;)) en maakt dus al vanaf de jaren 60 van de vorige eeuw films. Het waren overigens zijn films waardoor grote Duitse recensenten gelukzalig meldden dat de hoogtijdagen uit de jaren 20/30 (denk Fritz Lang, F.W. Murnau e.d.) weer ’terug’ waren.
Dit is overigens de eerste film van Thomas von Steinacker die ik zag. Als documentairemaker werkte hij eerder aan portretten van Leonard Bernstein en Richard Wagner, maar hier leunt ie eigenlijk volledig op Herzogs prestaties, en hoe bekende (en minder bekende) koppen daarover vertellen. Prestaties die enorm indrukwekkend zijn. Daarnaast is Von Steinacker dus wel zo slim om de echt bekende namen direct in het begin al te laten zien (Bale, Kidman, Oppenheimer, Zhao), maar in het middenstuk miste ik dus iets van een lijn of structuur. Hij gaat Herzogs carrière vrij chronologisch af, maar doordat er geen herkenbare lijn in zat (die ik schijnbaar wel ietwat nodig had), merkte ik dat ik meerdere keren bewust was van hoe laat het was. Iets dat ik tijdens een film liever niet ‘voel’…
Final credits
Desalniettemin raad ik deze documentaire aan iedere zichzelf respecterende filmliefhebber aan hoor, want als regisseur is Werner Herzog wel een aardige ‘held’. Weet nog dat ik na Cave of Forgotten Dreams ontdekte dat hij zichzelf “spiritueel atheïst” noemt, en daar herken ik behoorlijk wat in. En waar mijn ‘bewuster worden van hoe we overal verhalen voor gebruiken’ me de laatste maanden wat cynischer had gemaakt (voor sommige mensen is een geloofwaardig verhaal genoeg om ‘overal’ mee weg te kunnen komen…), toont Herzogs carrière juist hoe belangrijk het is dat iemand onze dromen wel moet inspireren. En als je dan ziet hoe nuchter Herzog eigenlijk is, is het fijn om te kunnen voelen: “Waarom zou ik dat niet kunnen?”
Het is toch niet zo, omdat ik bang ben om het gevaar te lopen om knettergek te worden, zoals dat Herzog meerdere keren overkwam in z’n leven? Dat was echt niet alleen tijdens de opnames van zijn films met Klaus Kinski (Aguirre, Fitzcarraldo en Cobra Verde), die zich nóg meer liet meeslepen in de gekte van de karakters die Herzog opvoerde. En die anekdotes vormen nóg een (en eigenlijk ook al genoeg) reden om Werner Herzog – Radical Dreamer te kijken..!