Fancy Dance (2023 – SXSW-link)
Voor mij persoonlijk misschien wel de film waar ik dit jaar het meest naar uitkeek, nadat ik vorig jaar maart op SXSW in Texas aanwezig was bij een lezing van de makers, waar ik tijdens een sessie genaamd ‘Killing John Smith Indigenous Women Storytellers‘ aardig uitgedaagd werd over ‘hun kijk’ op regulier, westers drama. Waardoor m’n verwachtingen over of ik überhaupt wel mee kón gaan in het verhaal wat onzeker waren.
Maar wat bleek: ik zag niet alleen een actrice beter spelen dan in haar Oscargenomineerde rol in Scorsese’s laatste film, maar de film gaf me inderdaad een onverwacht rakende emotionele sucker punch die toonde dat Erica Tremblay’s native drama-aanpak gelukkig net zo goed kan werken. En die van Fancy Dance inderdaad één van de indrukwekkendere films van het jaar maakt…
Het verhaal
Jax Goodiron (Lily – Killers of the Flower Moon – Gladstone) leeft samen met haar zus Tawi (Hauli Sioux Gray) en diens dochter Roki (Isabel Deroy-Olson) in het reservaat (“the rez’“). Al ‘hustlend‘ weten ze eten, vervoer, benzine en eigenlijk alles te regelen, waarbij de 13-jarige Roki een ideale handlanger voor Jax blijkt. En dat is ergens ook wel nodig, omdat Tawi al twee weken vermist blijkt. Iets dat onder native vrouwen enorm veel voorkomt (zie bijvoorbeeld ook een meer Hollywoodfilm als Wind River hierover), maar waarbij de lokale tribal police, in de vorm van halfbroer JJ (Ryan – Sicario: Day of the Soldado, Dark Winds (tv) – Begay), eigenlijk geen jurisdictie heeft. En de FBI interesseert zich niet echt voor vermiste indigenous vrouwen…
In het leven van Jax is er echter niks belangrijkers, al zie je haar privé wel twijfelen over wat er met haar zus gebeurd kan zijn. Richting Roki wil ze echter hoop uitstralen, dus volgens die jonge meid zal ze haar moeder wel weer zien tijdens de jaarlijkse powwow in Oklahoma City. Daar winnen ze namelijk elk jaar de moeder-dochter-danswedstrijd, en waarom zou dat dit jaar niet weer gebeuren? Ondertussen heeft jeugdzorg echter gehoord van Tawi’s vermissing, en als men er dan achter komt dat al dat gehandel van Jax tot een strafblad heeft geleid, willen ze Roki bij haar wegnemen. Van haar ‘witte’ pa Frank (Shea – Joker, Mission: Impossible – Dead Reckoning Part One – Whigham!!) weet ze ook niet wat ze kan verwachten, want sinds zijn hertrouwen met de overgevoelige en/of -politiek-correcte Nancy (stemacteur Audrey – Everything Everywhere All at Once – Wasilewski) lijkt zijn loyaliteit ook nogal onzeker. Terwijl Roki ook gewoon doorgroeit als jonge meid natuurlijk…
Alles en iedereen heeft een rol…
De voornaamste boodschap van die ‘Killing John Smith: Indigenous Women Storytellers‘-sessie was dat wij filmkijkers enorm gewend zijn aan standaard drama, dat in 99% van de gevallen nog altijd door witte mannen wordt geschreven. En wat willen witte mannen? Inderdaad: problemen oplossen. Dus wat gebeurt er in ‘wit drama’: je voert een karakter op dat iets wil bereiken, en dan de strijd moet aangaan met tussen de vijf en acht obstakels, die dan naar het eind van het verhaal opgelost worden, waarbij de protagonist liefst ook nog iets leert over zichzelf en/of het leven. Met andere woorden: er móet conflict in zitten, en het moet opgelost kunnen worden.
Ik moet eerlijk toegeven: het bijwonen van die sessie zorgde er dus ook voor, dat ik bij het kijken van Fancy Dance een lichtelijk ’tentamengevoel’ kreeg, dat ik er in elk geval wel goed voor moest gaan zitten. Maar wat bleek: de film begint ook gewoon ‘cool’ in een herkenbare wereld, met herkenbare karakters, waar deze westerling vrij soepel in kon meegaan. En dat resulteerde dus in een prachtige, authentieke film waarin talloze boodschappen verwerkt zitten, maar waarin juist ook niet alles getoond wordt. Zoals Tremblay in haar bijdrage ook meldde dat we als buitenstaanders ook niet zomaar mee mogen kijken met ceremonies, en dat eigenlijk alles in het leven van natives ceremonie is. Dat je in alles wat je doet gemeenschappelijke wijsheden deelt met de volgende generatie. Dáár ligt hier ook de voornaamste focus: niet op de afhandeling van het ‘standaard’ verhaal (dat zeker ook wel in de film verwerkt is), maar op wat tante Jax voor haar nichtje kan betekenen. En dan zijn die scènes over Roki’s eerste ongesteldheid waarschijnlijk perfect illustratief voor de vrouwelijke vrijheid die in die indigenous cultuur een stuk groter lijkt dan in de ‘onze’ (ons patriarchaat heeft nog altijd moeite met volledige vrijheid voor vrouwen…). Wat mogelijk ook de reden was waarom ik bij dat perfecte einde een onverwacht harde brok in m’n keel voelde…
Cast & crew
En ik was dus vergeten dat Tremblay toen al zei hoe gelukkig ze was dat Lily Gladstone de hoofdrol speelde in de film. In maart 2023, toen ik dus bij die lezing was, toen had ik Scorsese’s Flowers of the Killer Moon nog eens niet gezien, en wist ik dus nog eens niet hoe groot Gladstone’s doorbraak bij het grotere publiek (en bij mij dus ook) zou gaan worden. En waar ze in die Osage-film vooral toonde hoe gelaagd ze teruggetrokkenheid kon spelen, hier is ze een stuk rauwer en meer op de voorgrond tredend. En dat compleet wars van Hollywood-standaarden, iets dat ook perfect past bij de rol van Jax. Waardoor de film dus wederom het zwart-witte van die scheidslijn tussen realiteit en de verhalenwereld wat vergrijst. De ’tekening’ van een traumatische jeugd koppelt ze ogenschijnlijk zonder moeite aan de hoop en ‘verhevenheid’ die ze in haar eigen cultuur vindt, waarbij ik volgens mij ook nog nooit bijna gejuicht heb bij een grapje over ongesteldheid. Die ene scène tussen Jax en Roki verenigt volgens mij niet alleen alle vrouwen die deze film zien, maar ik glimlach ook bij de gedachte dat Tremblay dus ook precies weet waar meer standaard-types als ik wat wrijving bij zullen voelen. En dan dáár zo’n zelfbewuste, authentieke scène bij verzinnen: wauw. Waarbij ik cast-technisch overigens Whigham niet moet vergeten te melden. Ik ben – zonder duidelijk verwoorde reden – al jaren fan van Whigham, en mogelijk komt dat wel doordat hij z’n projecten goed kiest. Voor een film als deze zal hij echt niet z’n reguliere scale verdienen, dus dan móet hij wel gepassioneerd zijn geraakt door het verhaal. En daarin schud ik dus graag z’n hand…
Het is ergens een mix van bewondering en lichte jaloezie, als je merkt hoe sterk, authentiek en zelfverzekerd iemand een eigen verhaal weet te vertellen. En stom om te zeggen misschien, maar juist door haar allround American girl-uitstraling was m’n verbazing nog groter. Al viel die all-American-ness vrij snel weg toen ook zij zichzelf eerst in haar eigen taal introduceerde. En laat dat nu net Seneca-Cayuga zijn, ook het volk waartoe Jax, Tawi en Roki behoren in de film. Tremblay vertelt dus niet alleen een persoonlijk verhaal over de rol van vrouwen in hun gemeenschap, maar ook grotendeels in haar eigen Cayuga-taal. Geweldig hoe dit zonder enige kanttekening gebeurt, al hebben wij Nederlanders mogelijk minder ‘problemen’ hiermee, omdat in onze versie gewoon alles ondertiteld wordt. Maar in Amerika zal dit wel een extra laag aan de film geven. Een laag die er hopelijk toe leidt, dat toch steeds meer Amerikanen gaan voelen hoe groots, interessant en ‘mooi’ de cultuur was, die om diverse redenen zo goed als volledig uitgeroeid is (al wil ik persoonlijk echt nog ooit naar een powwow; hoe graag ik mezelf daar ook weer niet opdring).
Final credits
Ja, je hebt allang gemerkt waarom deze film voor mij sowieso al ‘belangrijk’ is. Maar ook buiten mijn aanwezigheid op SXSW en m’n voorliefde voor native American-verhalen, denk ik dat Fancy Dance een aanrader is voor iedereen die wel eens wat ‘anders’ wil zien dan makkelijk Hollywood-vermaak.
Want als ik nu vertel, dat die andere mooiste scène in de film enkel bestaat uit een karakter dat de naam van een geliefde uitspreekt, dan weet je dat daar een uitgebalanceerd en meeslepend verhaal aan vooraf móet zijn gegaan.
Yes, wat een prachtige film, waarvan ik verwacht dat ie het bij vrouwen dus nog een stuk ‘beter’ zal doen dan bij mij…